مطابق آخرین تصمیم گیری و جمع بندی وضع موجود برای انجام عملیات کربلای ۴ چهار زمین شلمچه ابوالخصیب منطقه مقابل جزیره «ام الرصاص» و جزیره مینو انتخاب شد. این چهار منطقه از نظر مانور آتش و عقبه و پشتیبانی به یکدیگر وابستگی داشتند. از این رو هر کدام به یک قرارگاه سپرده شد.
به گزارش فصل24 همراه با این فشارها تحرک جدید دشمن در عرصه زمینی که پس از اشغال اراضی کشور در آغاز جنگ برای اولین بار صورت می گرفت جبهه خودی را تحت فشار قرار داده بود. در چنین شرایطی علاوه بر مقابله با حملات عراق به خط های پدافندی در طول مرز آماده شدن برای حمله بزرگ بعدی مسئولیت دیگری بود که می بایست به آن جامه عمل بپوشاند.
تصرف منطقه استراتژیک فاو و جداسازی بخش جنوبی سرزمین عراق از این کشور اقتضا می کرد که مناطق مهمی چون بصره و ام القصر نیز مورد توجه قرار گیرد و به نظر می رسید توقف در این منطقه و عدم توسعه وضعیت به زیان نیروهای خودی باشد. زیرا منطقه عملیات فاو به لحاظ وسعتی که داشت از این قابلیت برخوردار بود که سلسله عملیات بعدی در همین مکان انجام شود.
دلایل انتخاب منطقه
پس از پیروزی فاو که باعث به هم خوردن موازنه نظامی به نفع ایران شد لازم بود در اقدامی دیگر که از اهمیت ویژه و هدف استراتژیک برخوردار باشد سرنوشت جنگ به نقطه نهایی رهنمون شود. برای این منظور منطقه جدید می بایست از شرایطی برخوردار می بود که هدف های مورد نظر تحقق می یافت.
منطقه عمومی بصره در جنوب مهم ترین مناطقی بودند که از تابستان سال۱۳۶۱ همواره برای عملیات های بزرگ و سرنوشت ساز مورد توجه فرماندهان بودند و عملیات های متعددی در این جبهه ها انجام شده بود:شرق بصره (عملیات رمضان) هورالهویزه
(عملیات خیبر و بدر) و فاو (عملیات والفجر ۸) مناطقی بودند که طی سال های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴ عرصه نبرد میان رزمندگان اسلام و دشمن بودند. تنها منطقه ای که در آن عملیاتی صورت نگرفت منطقه «ابوالخصیب» جزیره مینو و بخشی از زمین شلمچه بود که در میان هدف های مطرح در اطراف بصره به دلیل نزدیکی به شهر مهم تر از بقیه بودند. به همین دلیل استحکامات آرایش سلاح و یگان های دشمن نیز در این منطقه (با تأکید بر شلمچه) بیشتر از سایر مناطق عملیاتی بود. و همین موضوع موجب شد که طی چهار سال پس از عملیات رمضان فرماندهان نظامی توجه جدی به این منطقه کنند.
افزون بر این اهمیت شهر بصره که هدف اصلی استراتژی نظامی جمهوری اسلامی پس از فتح خرمشهر به شمار می رفت مهم ترین عامل در انتخاب این زمین برای عملیات کربلای ۴ بود.
از دیگر ویژگی هایی که باعث انتخاب این منطقه برای عملیات شد عوارض موجود در زمین غرب اروند در منطقه ابوالخصیب بود زیرا وجود نهرها نخلستان ها و کانال های کشاورزی و نیز عدم وجود استحکامات در منطقه پتروشیمی تا بصره این منطقه را قابل تصرف و پدافند کرده بود. همچنین به دلیل آن که دو جناح منطقه عملیاتی از شمال به آب گرفتگی شلمچه و کانال ماهی گیری و از جنوب به خور «زبیر» و زمین های باتلاقی اطراف آن محدود شده بود قدرت تحرک دشمن ضعیف برآورد می شد.
مزیت دیگر منطقه عملیاتی واگذاری مسئولیت حفاظت و اداره آن به سپاه های سوم و هفتم عراق بود.
این مسئله با توجه به مانور عملیات که نفوذ از میان خط حد دو سپاه بود یکی از ویژگی های برجسته منطقه عملیاتی به شمار می رفت.
طرح مانور
مانور در این عملیات نقش اساسی و تعیین کننده ای داشت. زیرا تجربه عبور از عرض رودخانه اروند این بار می بایست در طول رودخانه انجام می گرفت. و این عبور که خود تاکتیک ویژه و ابتکار عملیات به شمار می رفت در صورت تحقق جنبه های دیگر آن که شامل شکستن خط پاک سازی نفوذ در عمق و تسلط بر چند راه (ورودی شهر بصره) می شد تحول عظیمی در جنگ ایجاد می کرد. از این رو از اردیبهشت تا فصل24 ۱۳۶۵ و سپس آذرماه همان سال بحث های مختلف و طرحهای گوناگونی ارائه شد ولی بدلیل معایب آنها منتفی شد. یکی از موضوعات اساسی در طرح های ارائه شده از نظر فرماندهان سپاه وابستگی ابتکار ویژه به غافل گیری دشمن بود.
بدین ترتیب پس از یک دور بحث طرحی تصویب شد که مورد توافق تمامی فرماندهان بود.
در جلسه روز ششم فصل24 ۱۳۶۵ پس از بحث و گفت وگو سرانجام فرماندهان یگان ها مانور عملیاتی از «پنج ضلعی» در شلمچه تا جزیره «سهیل» در مقابل جزیره مینو را پذیرفتند. آنها پذیرفتند که زمین شلمچه بر زمین مقابل جزیره مینو ترجیح دارد. همچنین اهمیت زمین دو طرف اروند و ابوالخصیب و نیز تاکتیک ویژه برای عبور از تنگه مورد قبول واقع شد. در پایان این جلسه فرمانده سپاه گفت: «برادران عزیز همه توجیه هستند و احتیاجی به توضیح اهمیت عملیات نیست. این سومین منطقه ای است که برای رفتن به سمت بصره در آن عمل می کنیم. منطقه رمضان شرق بصره هور الهویزه و اینجا خدای ناکرده اگر از ما کوتاهی سربزند مسئولیت ما خیلی سنگین است. ما باید با تمام قدرت تکلیفمان را انجام دهیم آن وقت هر چه خدا خواست. اینجا یک شجاعت بزرگ و تدبیر و دقت بالایی می طلبد. این تاکتیک و شیوه جنگی که ما برای این عملیات مهیا کرده ایم دشمن آمادگی اش را ندارد و از طرف ما احتیاج به توکل و ایثار بالایی دارد. برادرها باید همه مسائل را با هم حل کنند و تا آخر عملیات دست اخوت و برادری به هم بدهند چون این عملیات با همیاری و همکاری پیش می رود. لذا باید تقسیم کار کنید و همدیگر را کمک کنید.»
از نیمه دوم مهرماه کار آماده سازی منطقه عملیات با جدیت پیگیری شد. در حین این پی گیری و پیشبرد امور بحث مانور باز هم مطرح شد و سرانجام در آذرماه فرمانده سپاه با دریافت نظرات و مسائل جدید طی جلسه ای با آقای هاشمی خط جدید کاری را به نیروی زمینی سپاه ابلاغ کرد.
مطابق آخرین تصمیم گیری و جمع بندی وضع موجود برای انجام عملیات کربلای ۴ چهار زمین شلمچه ابوالخصیب منطقه مقابل جزیره «ام الرصاص» و جزیره مینو انتخاب شد. این چهار منطقه از نظر مانور آتش و عقبه و پشتیبانی به یکدیگر وابستگی داشتند. از این رو هر کدام به یک قرارگاه سپرده شد.
خط حد قرارگاه ها نیز به شرح زیر مشخص شد:
۱- قرارگاه نجف از شمال پنج ضلعی در شلمچه تا جزایر بوارین و ام الطویله.
۲- قرارگاه قدس عبور از تنگه و پیشروی در پتروشیمی و ابوالخصیب.
۳- قرارگاه کربلا مقابله با پاتک دشمن از مقابل جزیره ام الرصاص و پیشروی تا جاده دوم و سوم. این قرارگاه تأمین کل منطقه عملیاتی را نیز به عهده داشت؛
۴- قرارگاه نوح تأمین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.
نیروی مورد نیاز برای عملیات ۳۵۲ گردان برآورد شد اما تنها ۲۵۰ گردان مهیا شد که در قالب ۱۳ لشکر و ۱۲ تیپ مستقل وارد عملیات شدند.
شرح عملیات
طی چند روزی که به زمان عملیات باقی مانده بود بمباران و آتش توپخانه عراق روز به روز افزایش می یافت. صبح روز سوم نیز اطراف پل فجر نهر عرایض سواحل کارون اوایل جاده خرمشهر حوالی ایستگاه هفت و برخی نقاط دیگر بمباران شد و آتش توپخانه دشمن نیز فزونی یافت. پس از تاریک شدن هوا در روز سوم (زمان آغاز عملیات) عراقی ها به ریختن فلر به وسیله هواپیما و شلیک منور دست زدند.
از ساعت ۱۹ تا ۲۱ بیش از پنج مورد گزارش در مورد اقدامات دشمن به قرارگاه مرکزی رسید. با آنکه اوضاع نگران کننده بود اما تحلیل کلی فرماندهی آن بود که شرایط عادی است. از ساعت ۲۱ غواص ها به درون رودخانه رها شدند اما پس از حدود نیم ساعت در ساعت ۲۱:۳۵ اطلاع داده شد که دشمن با تیربار نیروها را زیر آتش گرفته است. این تحرک دشمن نیز مانند شب های گذشته عادی فرض شد لذا دستور داده شد همه در ساعت ۲۲:۳۰ پای کار باشند. اما ساعت ۲۱:۳۸ دقیقه «لشکر ۱۴ امام حسین (ع)» خبر داد که دشمن روی خط منور زیادی انداخته و داخل رودخانه نیز با تیربار به نیروها حمله کرده است. تمام این اقدامات دشمن داخل تنگه متمرکز شده بود. همان جایی که می بایستی تاکتیک ویژه عملیات انجام می گرفت.
در ساعت ۲۲ فرمانده «قرارگاه قدس» اعلام کرد که «لشکر ۳۱ عاشورا» متوقف شده است و امکان استفاده از «لشکر ۴۱ ثارالله(ع)» نیز وجود ندارد و تیربار دشمن در خط و روی آب نیروها را هدف قرار داده است در محور قرارگاه قدس لشکرهای ۱۴ امام حسین (ع) «۲۱ امام رضا (ع)» و «۳۱ عاشورا» در ساعات نخست حمله و قبل از درگیری تلفات زیادی متحمل شدند. با این همه فرمانده قرارگاه ابراز می داشت شرایط حاد نیست. عدم تحرک خاص دشمن در محورهای قرارگاه های نوح کربلا و نجف و نیز عادی بودن شرایط در آن محورها موجب تقویت این برداشت فرماندهی شده بود اما شرایط در محور قرارگاه قدس به کلی با شرایط محورهای دیگر متفاوت بود.
به هر صورت حدود ساعت ۲۲:۰۸ با خبرهای گوناگونی که رسید فرماندهی پی برد که دشمن تک را کشف کرده است. اما اوضاع به سختی قابل اداره و بازگشت به شرایط قبل از حمله بود و از سوی دیگر هنوز تا اندازه ای امیدواری وجود داشت. از این رو در ساعت ۲۲:۳۰ سوم دی ماه ۱۳۶۵ رمز عملیات قرائت شد و یگان ها در تمام محورها عملیات را آغاز کردند و این در شرایطی بود که این بار دشمن عملیات را آغاز کرده بود.
با آغاز حمله سراسری در منطقه عملیاتی در محور قرارگاه های نجف قدس نوح و کربلا نیروها دست به پیشروی زدند و هدف هایی نیز تصرف شد. این وضعیت موجب آرامش در قرارگاه شد اما در ساعت ۱۰ دقیقه بامداد لشکر ۱۴ امام حسین (ع) خبر داد این یگان نتوانسته است در جزیره «بلجانیه» قایق های حامل نیرو را پیاده کند و دشمن از سمت جزایر «بوارین» و ماهی مانع عبور این قایق ها شده و تعدادی از آنها نیز منهدم شده اند. قرارگاه قدس نیز اطلاع داد نوک جزیره ماهی پاک سازی نشده است و دشمن روی تنگه به شدت تیراندازی می کند.
در جزیره ام الرصاص «لشکرهای ۸ نجف» ۱۴ امام حسین (ع) ۲۵ کربلا و ۴۱ ثارالله وارد عمل شده و ضمن شکستن خط های اول دشمن پیشروی در عمق را آغاز کردند.
لشکر ۲۵ که وارد جزیره ام الرصاص شده بود نتوانست تا صبح سرپل به دست آمده را توسعه دهد.
در محور قرارگاه نجف «لشکر ۱۹ فجر» توانست وارد پنج ضلعی شود و در محور دیگر نیز لشکر ۵۷ حضرت ابوالفضل پیشروی کرد. وضعیت در منطقه شلمچه از شرایط بهتری نسبت به سایر محورها برخوردار بود.
در منطقه جزیره مینو قرارگاه نوح «تیپ ۳۳ المهدی» توانست خط را بشکند اما با نیروهای دشمن مواجه شد که با سختی توانست پس از پاک سازی با تیپ ۳۲ انصارالحسین (ع) در خط اول الحاق کند. اما وجود آتش در جناح راست این محور را تهدید می کرد. در این حال لشکر ۷ ولی عصر (عج) نیز توانست وارد جزیره سهیل شود.
بر پایه خبرهای رسیده از اطلاعات قرارگاه خاتم (سپاه) دشمن دو اقدام اساسی را در دستور کار خود قرار داد: اول اجرای آتش روی دهانه کارون و تنگه دوم جلوگیری از پیشروی لشکر ۱۹ فجر و تیپ ۵۷ ابوالفضل در داخل پنج ضلعی در محور شلمچه.
علاوه بر این در ساعت یک بامداد رادیو عراق خبر حمله ایران را همراه با نقطه و محورهای آن اعلام کرد موضوعی که درگذشته سابقه نداشت. به ویژه در این خبر اعلام شد که این حمله بین سپاه های هفتم و سوم انجام گرفته است و لشکرهای ۱۱ و ۱۵ درگیر هستند. این خبر احتمال هوشیاری و آگاهی دشمن را از حمله در ذهن فرماندهی بیشتر تقویت کرد.
پس از آن که عبور از تنگه (محور اصلی عملیات) ناممکن شد عبور از جزایر ام الرصاص و ام البابی محور تلاش جبهه خودی قرار گرفت. اما در ساعت ۲:۱۰ بامداد قرارگاه کربلا اطلاع داد که دهانه کارون از ناحیه پشت ام الرصاص زیر آتش دشمن قرار دارد و همه قایق های حامل نیروهای تیپ انصارالحسین (ع) آسیب دیده اند. فرمانده قرارگاه نوح نیز وضع تیپ ۳۳ المهدی را نامناسب گزارش کرد.
علاوه بر این در ساعت ۲:۲۰ بامداد فرمانده لشکر ۸ نجف شرایط یگان خود را در جزیره ام الرصاص سخت توصیف کرد. و این در حالی بود که انهدام وسیع قایق ها به دست دشمن امکان انتقال نیرو را به جلو با مشکل مواجه کرده بود. ضمن آن که تردد نیروها به دلیل آتش دشمن به سختی امکان پذیر بود.
در ساعت ۳:۱۷ بامداد لشکر ۷ ولی عصر (عج) اعلام کرد قایقی در اختیار ندارد و بخشی از جزیره سهیل را نیز پاک سازی نکرده است. در شلمچه نیز لشکر ۱۹ فجر و تیپ ۵۷ ابوالفضل (ع) توان حفظ پنج ضلعی را نداشتند و در محور بوارین نیز مشکل به وجود آمده بود. از این رو در ساعت ۶:۱۰ صبح به قرارگاه نجف اجازه داده شد عقب نشینی کند.
اوضاع در قرارگاه های دیگر نیز مساعد نبود؛ داخل جزیره ام الرصاص الحاق صورت نگرفته بود لشکر ۲۵ کربلا نتوانست سرپل خود را در جزیره ام البابی توسعه دهد لشکر ۸ موفق به پاک سازی هدف های خود در جزیره ام الرصاص نشد و تیپ انصارالحسین نیز نتیجه روشنی به دست نیاورد. یگان های دیگر نیز شرایط مشابهی داشتند. از این رو فرماندهی با تشکیل جلسه ای دستور داد جزیره ام الرصاص حفظ شود و در محورهای دیگر یگان ها عقب نشینی کنند. اما در پی اظهار خوش بینی چند تن از فرماندهان و دریافت برخی خبرها بار دیگر برای ادامه عملیات امیدواری ایجاد شد و برخی تلاش ها نیز صورت گرفت اما از حدود ساعت ۱۱ صبح عراق علیه مواضع رزمندگان دست به پاتک زد و سرانجام در ساعت ۲۳:۴۵ دقیقه شب (چهارم) توقف عملیات اعلام شد.
بدین ترتیب به منظور حفظ قوا و طراحی دوباره عملیات آتی از ادامه نبرد اجتناب شد. در این عملیات ۹۸۵ تن از نیروهای خودی شهید و ۸۰۷۱ تن مجروح شدند.
علل موفق نبودن عملیات
عوامل تاکتیکی و استراتژیکی مختلفی در ناکامی کربلای ۴ دخالت داشتند اما نقش عوامل زیر برجسته و تعیین کننده تر بود:
۱- آگاهی عراق از مکان و زمان عملیات که بیشتر مرهون اطلاعاتی بود که آمریکا به تلافی ماجرای مک فارلین در اختیار این کشور قرار داده بود.
منابع اطلاعاتی و جاسوسی آمریکا دقیق ترین و جزئی ترین خبرها را درباره عملیات کربلای ۴ در اختیار عراقی ها قرار داده بودند. اظهارات مقامات عراقی در مورد اهداف عملیات و نتیجه آن حاکی از آن بود که اطلاعات ارسالی به عراق حاوی نکات قابل ملاحظه ای بوده است. در این باره وزیر دفاع عراق گفته بود: «هدف ایران شهر بصره بوده و هست. ایرانی ها اگر موفق می شدند هدف های خود را تحقق بخشند ارتباط میان سپاه سوم و هفتم را قطع می کردند و تمام فاو و خورعبدالله و شمال بصره را به اشغال خود درمی آوردند. علت شکست کنونی این است که ما آماده بودیم و نقشه های لازم را طرح کردیم و از درس های فاو استفاده کردیم. »
وزیر دفاع وقت عراق ضمن تشکر از امریکا اظهار داشته بود: ما به خاطر این اطلاعات از آنان تشکر می کنیم اما به آنان خاطر نشان می کنیم که در مقایسه با برخوردشان با ایران در این مورد تعادل برقرار نبوده است. »
۲- تجربه دشمن از عملیات فاو و عبور غواص ها از اروند و نیز مسلح کردن زمین در محورهای حمله آن گونه که امکان مقابله با مهاجمان را برای آنها فراهم می ساخت.
پایان خبر فصل24
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "آمریکا در جریان «عملیات کربلای 4 » چگونه به عراق کمک کرد؟" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "آمریکا در جریان «عملیات کربلای 4 » چگونه به عراق کمک کرد؟"، کلیک کنید.
