از ابتلا به افسردگی تا رسیدن به آسودگی روان

فصل24/اصفهان عضو هییت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: تمرکز دایمی بر روی جنبه های منفی زندگی و بزرگ کردن آن ها بر خلق فرد تاثیرات منفی می گذارد. نگاه منفی به زندگی امروز و آینده پیامدهای ناگوار و احساسات منفی به همراه دارد. بنابراین، برای درمان افسردگی، علاوه بر مصرف دارو، مداخلات روان شناختی و روان درمانی اهمیت بسزایی دارد.

بنا بر ماهیت بشری غالباً زندگی ها با دو روی سوگواری و سرور پیوند دارند. با این حال، گاهی زیست فردی و اجتماعی همین انسان در مسیری قرار می گیرد که غرق در غصه و حسرت می شود تا جایی که او را افسرده می دانیم. فصل24 برای درنگ در افسردگی از جنبه های مختلفی چون نشانه ها و تاثیرات آن بر زیست آدمی، اهمیت سبک زندگی در ابتلا  و درمان آن با رضا باقریان سراوردی، عضو هییت علمی و مدیر گروه روان شناسی سلامت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، گفت وگو کرده است که در ادامه می خوانید. 

لطفاً ابتدا افسردگی را برایمان تعریف کنید.

به احساس غم و اندوه افسردگی می گویند. وقتی فردی افسرده است، در واقع خُلق یا Mood او تغییراتی یافته. خلق همان احساس درونی فرد محسوب می شود که ممکن است افزایش یا افت پیدا کند؛ یعنی احساس شادی و شیدایی یا غم و اندوه به آدمی دست بدهد. طبیعی است که در فراز و فرود زندگی و در واکنش به رویدادهای پیرامونمان این خلق مدام نوسان داشته باشد؛ این بالا و پایین شدن خلق را باید عاطفه یا هیجان دانست. به عبارتی، احتمال دارد که اتفاقی ناگوار برای فرد افتاده باشد و همین موضوع او را ناراحت و غمگین کند. اما اگر غم و اندوه برای مدت طولانی بر شخص غلبه کند، می گوییم آن فرد به افسردگی مبتلاست. چنین فردی حتی ممکن است با هیچ رویداد تلخ و ناخوشایندی روبه رو نشده باشد. این افسردگی با علایمی همراه است که از فردی تا فرد دیگر برخی تفاوت ها دارد. بر اساس همین علایم متفاوت می توان انواع اختلال افسردگی را تشخیص داد. درواقع، روانپزشک این علایم را با معیارهای تشخیصی تطبیق می دهد تا بتواند به نتیجه برسد و به درمان فرد کمک کند. اختلال های افسردگی ماژور، مینور، عودکننده و ملانکولیک از جمله انواع آن ها به شمار می آیند.

 در کنار غم و اندوه، یک فرد افسرده چه علایم دیگری دارد؟

انسان افسرده همراه با غم و اندوه چند علامت اصلی دیگر هم دارد. بی حالی و نداشتن انرژی برای انجام کارهای مختلف یکی از آن هاست. دیگری نداشتن دل و دماغ است که در بی علاقگی فرد نسبت به علایق گذشته اش بازتاب پیدا می کند؛ یعنی حال و حوصلۀ هیچ کاری ندارد. نشانه دیگر این است که فرد از فعالیت هایی که برایش لذت بخش و نشاط آور بوده، دیگر لذتی نمی برد. بنابراین، حس غم و اندوه، کاهش انرژی، بی علاقگی و ازدست دادن توانایی لذت بردن اصلی ترین نشانه های افسردگی است.

همراه این ها ممکن است فرد احساس ناامیدی بسیاری کند. همچنین کم اشتهایی یا برعکس آن افزایش اشتها و به دنبال آن کاهش وزن و چاق شدن، کم خواب شدن یا تمایل زیاد به خواب، نداشتن تمرکز و دشوارشدن یادگیری، خستگی دایمی و کم شدن روابط اجتماعی از علایم آن محسوب می شود. به طورکلی، علایم افسردگی یاد شده را در پنج دسته می توان قرار داد و بررسی کرد، یعنی افسردگی از جنبه خلق، شناختی، بیولوژیکی، انگیزیشی و رفتار درخور تامل است. 

بر اساس صحبت های شما باید بگوییم که اگر فردی از خانواده، دوست یا همکار ما به افسردگی مبتلا شود، می توانیم تشخیص دهیم. در واقع، بدون اینکه به زبان بیاورد انعکاس این علایم را در وجودش احساس می کنیم و متوجه می شویم که با فردی افسرده روبه روییم. 

از برخی جنبه ها همین طور است و کاملاً پی می بریم. ما در بین اطرافیان مثلاً خواهر، برادر یا دیگران به راحتی متوجه می شویم که این شخص پیش تر چه جنب وجوش، بگوبخند، انرژی، برنامۀ کاری و تفریح و بروبیایی داشته، اما حالا این طور نیست. جنبه های متنوعی از زیست شخص افت می کند. افراد افسرده غالباً به انزوا و تنهایی تمایل بیشتری دارند. علایم انگیزشی و رفتاری افسردگی نمودی بیرونی پیدا می کند و اطرافیانش هم می توانند تشخیص دهند. 

 اطرافیان این فرد افسرده چه کمکی می توانند به او کنند؟ 

کسانی که با آدم های افسرده در ارتباط هستند، در درجه اول باید به درستی خطر افسردگی را درک کنند. افسردگی می تواند بیماری بسیار خطیر و حادی باشد. گاهی انسان افسرده به جایی می رسد که از خودش و زندگی سیر می شود. چنین فردی تمایلات خودکشی پیدا می کند. متاسفانه باید بگویم که خودکشی ممکن است یکی از پیامدهای ناگوار این بیماری باشد. در افسردگی های شدید شایع ترین عوارض خودکشی است. درک این موضوع برای کمک به اطرافیانمان و همه جامعه اهمیت بسزایی دارد. بسیار دیده شده است که فردی ناگهان خودکشی می کند و جان خودش را از دست می دهد، چون دوروبری ها به این موضوع توجه نکرده بودند. اگر بر اساس همان نشانه های انگیزشی و رفتاری به افسردگی خانواده و دوستانمان پی ببریم، بسیار خوب است و می توانیم از عواقب دردناک و کشنده آن جلوگیری کنیم. نباید افراد افسرده را نادیده گرفت. باید به آن ها نزدیک شد، با آن ها همدلی کرد، پای صحبتشان نشست، ارتباط کلامی درست با این افراد مهم است. اصلاً نباید فرد افسرده را سرزنش کرد و مدام سرکوفت زد که تو افسرده ای و به غم و غصه چسبیده ای، چنین فردی کنترل خود را بر خُلقش از دست داده است و اصلاً شماتت او معنا ندارد. درک کردن این افراد و پذیرش آن ها با بیماری شان مهم است. این آدم ها به کمک ما نیاز دارند، حمایت اجتماعی نقش موثری در ادامه زندگی این فرد و درمانش دارد. 

آیا ممکن است فرد مبتلا هرگز در میان جمع، غمگین به نظر نرسد. برعکس اتفاقاً همیشه به نظرمان شاد و سرخوش باشد؟ درواقع، آیا می توان گفت فرد ممکن است مجموعه علایم افسردگی را که ما انتظار داریم بروز ندهد، اما افسرده باشد؟

بله، ممکن است. بسیاری از آدم هایی که در نظرمان شاد و شلوغ هستند، احساس درونی شان افسردگی است. این شادمانی و هیاهوی فرد در اصل جبران آن افسردگی است. فرد سعی می کند حس افسردگی اش را پشت این نقاب پنهان و به طریقی آن را مدیریت کند. البته در اینجا روان شناس و روان پزشک هستند که می توانند وضعیت واقعی این فرد را تشخیص دهند. گاهی این افراد به اختلال دوقطبی دچارند که بحث مفصل و جداگانه ای است. 

برای درمان افسردگی دارو درمانی اهمیت بیشتری دارد یا مراجعه به روان شناس و بهره گیری از روان درمانی؟

 باید به فرد افسرده کمک کرد تا در دو مسیر متفاوت، هم با دارو درمانی و هم جلسات روان درمانی، از افسردگی خود عبور کند. امروزه، مخصوصاً در مقایسه با دو دهه گذشته دارودرمانی پیشرفت کرده است و داروهای کم عارضه تری تجویز می شود. کنترل اولیه افسردگی با دارو ممکن است، اما درمان اصلی آن از مسیر دیگری محقق می شود؛ زیرا تحریف های شناختی یکی از زمینه هایی است که با خود افسردگی به همراه می آورد. در اینجا، فرد از نظر پردازش های ذهنی دچار سوگیری های نادرست شده است. تمرکز دایمی بر روی جنبه های منفی زندگی و بزرگ کردن آن ها بر خلق فرد تاثیرات منفی می گذارد. نگاه منفی به زندگی امروز و آینده پیامدهای ناگواری دارد. تفکرات منفی به دنبال خود احساسات منفی می آورند. بنابراین، در کنار مصرف دارو، مداخلات روان شناختی و روان درمانی بسیار مهم است. همان طور که انواع داروها تجویز می شود، روان درمانی نیز روش های متعددی دارد و متناسب با نیاز فرد افسرده انتخاب می شوند.

 آیا می توان با انتخاب نوع خاصی از سبک زندگی از ابتلا به افسردگی جلوگیری کرد؟

سبک زندگی بسیار اهمیت دارد. هر انسانی باید بتواند بین دغدغه ها و فعالیت های شغلی اش از یک طرف و اوقات فراغت و سرگرمی خود از طرف دیگر یک توازن ایجاد کند. به وجودآوردن این توازن در زندگی ضرورت کلیدی دارد. اگر فرد در زندگی مدام درگیر مسیولیت های شغلی و برآوردن خواسته های اطرافیان خود باشد، بدون اینکه اوقاتی را به سفر، طبیعت گردی و معاشرت های دوستانه اختصاص دهد، یعنی به بی تعادلی دچار شده است. این فرد پس از مدتی گرفتار فرسودگی می شود. پیش گرفتن این سبک زندگی احتمال ابتلا به افسردگی را افزایش می دهد. بنابراین، زندگی فقط کار نیست و در کنارش باید به فعالیت های لذت بخش هم توجه ویژه کرد. 

درباره افسردگی در جامعه فعلی ایران چه نظری دارید؟

افسردگی را در جامعه ایران می توان از نظرگاه فرهنگی بررسی کرد. غالباً این حس هرچند اندک در بین مردم ما وجود دارد. افسردگی مانند سرماخوردگی است و هر انسانی هرازگاهی ممکن است به آن مبتلا شود. به همین دلیل است که به افسردگی سرماخوردگی روانی هم می گویند. در هر جامعه ای چه ایران ما و چه هر کشور دیگری، ممکن است معضلات و گرفتاری های اجتماعی و اقتصادی احتمال ابتلا به افسردگی را افزایش دهد.

استرس زیاد و زیستن در جامعه ای که فرد با شکست روبه رو می شود و نمی تواند پاسخی برای نیازهای خود بیابد، قطعاً افسردگی هم به همراه دارد. ناکامی های پی درپی را نباید در بروز این حس یا اختلال نادیده گرفت. شکست های مکرر به ما حس درماندگی می دهد که پیامدش افسردگی است. در یک کلام باید بگویم که افسردگی درماندگی آموخته شده است. در درماندگی آموخته شده فرد از تلاش ناامید می شود. باید کوشید که جامعه به این مرحله نرسد و در چرخه شکست و ناکامی گرفتار نشود. 

پایان خبر فصل24