تخریب در قانون مجازات اسلامی

وقتی صحبت از آسیب رساندن به اموال دیگران می شود، پای قانونی وسط می آید به اسم «تخریب». این جرم که در قانون مجازات اسلامی بهش پرداخته شده، یعنی کسی عمداً به مال یا شیء متعلق به دیگری لطمه بزنه یا از بین ببرد. خیلی مهم است که با ریزه کاری های این جرم آشنا باشیم تا هم بتونیم از حقمون دفاع کنیم و هم ناخواسته توی دردسر نیفتیم. به خصوص که قانون گذار همیشه در حال به روزرسانی قوانین هست و همین ارمان های جدید، مثل تغییرات ماده 677 و قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، باعث شده که اوضاع کمی فرق کنه و باید حواسمون حسابی جمع باشه.

جرم تخریب چیست؟ تعریف و ماهیت حقوقی

خب، بیایید اول از همه ببینیم اصلاً این «تخریب» که این همه ازش حرف می زنیم، چی هست و از نظر حقوقی چه معنی ای داره. به زبان ساده، جرم تخریب یعنی کسی با قصد و نیت بد، به مال یا شیء دیگری آسیب بزنه یا کلاً نابودش کنه. این مال می تونه یک چیز کوچک و دم دستی باشه، مثل شکستن شیشه یک مغازه، یا یه چیز بزرگ تر مثل خراب کردن یک خودرو یا حتی آسیب زدن به یک ساختمان. فرقی هم نمی کنه اون مال منقول باشه (مثل ماشین یا تلویزیون) یا غیرمنقول (مثل خانه یا زمین). مهم اینه که مال برای شخص دیگری باشه و شما عمداً بهش آسیب بزنید.

اینجا خوب است که به تفاوت های تخریب با دو مفهوم دیگه هم اشاره کنیم که گاهی با هم قاطی میشن: «اتلاف» و «از کار انداختن».

• تخریب: این واژه بیشتر به آسیب فیزیکی به یک شیء برمی گرده که باعث میشه اون شیء ظاهر اولیه یا کارایی ش رو از دست بده. مثلاً دیوارنویسی روی یک ساختمان یا پاره کردن یک سند مهم.
• اتلاف: اتلاف یعنی چیزی رو کلاً از بین ببرید، طوری که دیگه وجود خارجی نداشته باشه یا قابل استفاده نباشه. مثلاً یک کتاب رو بسوزونید یا یک گلدون رو بشکنید و تکه هایش رو دور بریزید.
• از کار انداختن: این یکی کمی فرق داره. اینجا ممکنه خود شیء از بین نره یا ظاهرش عوض نشه، اما دیگه کارایی نداره. مثلاً سیم های یک دستگاه رو قطع کنید یا برنامه یک کامپیوتر رو طوری بهم بریزید که دیگه روشن نشه. دستگاه هست، سالمه، ولی کار نمی کنه.

بنابراین، تخریب یک چتر بزرگ تره که می تونه شامل اتلاف و از کار انداختن هم بشه، اما توی قانون گذاری گاهی این ها رو جداگانه هم در نظر می گیرند.

ارکان تشکیل دهنده جرم تخریب

برای اینکه بتونیم بگیم یک نفر مرتکب جرم تخریب شده، باید سه تا رکن اصلی با هم وجود داشته باشند، درست مثل یه مثلث که اگه یه ضلعش نباشه، دیگه مثلثی در کار نیست! این سه تا رکن رو بهشون می گیم: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. بیایید یکی یکی با این ها آشنا بشیم.

عنصر قانونی جرم تخریب

وقتی می گیم «عنصر قانونی»، یعنی باید حتماً یک ماده قانونی مشخص وجود داشته باشه که اون عمل رو جرم بدونه و براش مجازات تعیین کرده باشه. توی کشور ما، جرم تخریب توی قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) مواد مختلفی داره که هر کدومشون به یک جنبه خاص از تخریب اشاره می کنند. مهم ترین هاش رو با هم مرور کنیم:

ماده 677 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و آخرین اصلاحات

این ماده احتمالاً گل سرسبد مواد مربوط به تخریب هست و خیلی هم باهاش سر و کار داریم. ماده 677 می گه:

«هرکس عمداً اشیاء منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب نماید یا به هر نحو کلاً یا بعضاً تلف نماید و یا از کار اندازد به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه، {و} در صورتی که میزان خسارت وارده ۳۳۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال یا کمتر باشد به جزای نقدی تا دو برابر معادل خسارت وارده محکوم خواهد شد.»

چیزی که اینجا خیلی مهمه، اینه که این ماده توی تاریخ 1403/03/30 یک اصلاحیه جدید خورده و مبلغ خسارتش از صد میلیون ریال به سیصد و سی میلیون ریال (یعنی 33 میلیون تومان) تغییر کرده. پس اگر کسی به مال شما کمتر از این مبلغ خسارت بزنه، مجازاتش دیگه زندان نیست و فقط باید جزای نقدی پرداخت کنه که می تونه تا دو برابر خسارتی که زده، باشه. اما اگه خسارت بیشتر از این مقدار باشه، علاوه بر جبران خسارت، حبس هم در انتظارشه. این تغییرات برای اینه که هم زندان ها شلوغ نشن و هم مجازات ها متناسب تر بشن.

ماده 675 و 676 قانون مجازات اسلامی (جرائم تحریق و آتش زدن)

این مواد درباره حالتی صحبت می کنند که تخریب با آتش سوزی یا مواد منفجره انجام بشه.

• ماده 675: هر کسی عمداً ساختمون، کشتی، هواپیما، کارخونه، انبار، یا هر محل سکونی، جنگل، خرمن یا محصول کشاورزی، درخت یا باغ متعلق به دیگری رو آتیش بزنه، مجازاتش حبس از دو تا پنج ساله. اگه هدفش مقابله با حکومت اسلامی باشه، مجازاتش محارب محسوب میشه. حتی شروع به این کارها هم شش ماه تا دو سال حبس داره.
• ماده 676: اگه کسی سایر اشیاء منقول متعلق به دیگری رو آتیش بزنه (یعنی چیزهایی غیر از موارد بالا)، مجازاتش حبس از شش ماه تا سه ساله.

پس می بینید که اگه تخریب با آتش سوزی باشه، مجازاتش به مراتب سنگین تره.

ماده 687 قانون مجازات اسلامی (تخریب تاسیسات عمومی)

این ماده می گه اگه کسی به وسایل و تاسیسات عمومی مثل شبکه های آب و فاضلاب، برق، گاز، تلفن، مراکز مخابراتی، سد و کانال، نیروگاه و خطوط انتقال نیرو یا حتی علائم راهنمایی و رانندگی آسیب بزنه، مجازاتش حبس از سه تا ده ساله. این تاسیسات می تونن مال دولت باشن یا مشترک یا حتی مال بخش خصوصی که برای استفاده عموم ساخته شده اند. اگه هدفش اخلال در نظم و امنیت عمومی یا مقابله با حکومت باشه، باز هم مجازات محارب داره. شروع به این کارها هم یک تا سه سال حبس داره. یعنی تخریب اموال عمومی خیلی جدی تر گرفته میشه.

ماده 286 قانون مجازات اسلامی (تخریب گسترده و اخلال در نظم عمومی – مفسد فی الارض)

این ماده خیلی خاص و جدیه و درباره تخریب های خیلی وسیع و خطرناک صحبت می کنه. اگه کسی تخریبی انجام بده که باعث اخلال شدید در نظم عمومی، ناامنی، خسارت گسترده به جان یا مال مردم (عمومی و خصوصی) بشه یا فساد و فحشا رو در سطح وسیع گسترش بده، مجازاتش اعدام هست و بهش می گن مفسد فی الارض.

البته یک تبصره هم داره: اگه دادگاه تشخیص بده که قصد این آدم اخلال گسترده نبوده، اما کارش این نتایج زیانبار رو داشته و جرمش هم مجازات قانونی دیگه ای نداره، اون وقت مجازاتش حبس تعزیری درجه پنج یا ششه (بین دو تا پنج سال حبس). این یعنی قانون گذار حتی در مورد کارهای بزرگ هم به نیت فرد توجه می کنه.

سایر مواد قانونی مرتبط با تخریب

جدا از این مواد اصلی، تخریب جنبه های مختلفی داره که تو مواد قانونی دیگه هم بهشون اشاره شده. مثلاً:

• تخریب اسناد دولتی: اگه کسی اسناد و مدارک دولتی رو از بین ببره یا آسیب بزنه، مجازات خودش رو داره. این موضوع برای حفظ اسناد و بایگانی های عمومی خیلی حیاتیه.
• تخریب ابنیه تاریخی: آثار و بناهای تاریخی بخشی از هویت و فرهنگ ما هستند. تخریب این ها جرم سنگینیه و تو قانون بهش اشاره شده، چون یه جورایی به تمام ملت آسیب می رسونه.
• تخریب محیط زیست و منابع طبیعی: قطع درخت ها، آلوده کردن آب و خاک، یا هر کاری که به طبیعت آسیب بزنه، مجازات های خاص خودش رو داره، چون محیط زیست مال همه ماست و باید ازش محافظت کنیم.
• جرائم رایانه ای: با پیشرفت تکنولوژی، تخریب دیگه فقط فیزیکی نیست. اگه کسی داده های رایانه ای یا اطلاعات یک سیستم رو از بین ببره یا تغییر بده، این هم طبق قانون جرائم رایانه ای، تخریب محسوب میشه و مجازات داره.

جایگاه این همه مواد قانونی هم توی نظام جزایی ما، همون بخش «تعزیرات» هست. تعزیرات به مجازات هایی گفته میشه که نوع و میزانش در شرع مشخص نشده، اما قانون گذار برای حفظ نظم و امنیت، برای بعضی جرم ها تعیینشون کرده. پس تخریب هم جزء همین دسته از جرم هاست.

عنصر مادی جرم تخریب

عنصر مادی، یعنی اون کاری که مجرم انجام داده و باعث شده جرم اتفاق بیفته. یعنی باید یک «عمل فیزیکی» از سمت مجرم سر بزنه.

عمل مرتکب: فعل مثبت، نه ترک فعل!

یکی از نکته های کلیدی در جرم تخریب اینه که حتماً باید یک «فعل مثبت» انجام بشه، یعنی مجرم کاری رو انجام بده. با «ترک فعل» (یعنی کاری رو انجام نده)، جرم تخریب محقق نمیشه.
مثلاً تصور کنید یک مستاجر هستید و توی زمستون، برف زیادی روی پشت بوم جمع میشه. اگه شما عمداً پارو نزنید و به خاطر سنگینی برف، سقف خونه خراب بشه، اینجا شما از نظر کیفری مجرم تخریب محسوب نمی شید، چون کاری نکردید! اما از نظر مدنی مسئول جبران خسارت هستید.

اما اگه مثلاً بروید و عمدی درخت همسایه رو قطع کنید یا شیشه مغازه ای رو بشکنید، این ها فعل مثبت محسوب میشه و بله، مرتکب تخریب کیفری شدید. حتی قطع آب یک باغ که باعث خشک شدن درختان میشه، یک فعل مثبت غیرمستقیم محسوب میشه.

موضوع جرم: مال یا شیء متعلق به دیگری

خب، چه چیزی باید تخریب بشه تا جرم اتفاق بیفته؟ «مال یا شیء یا سند» که متعلق به شخص دیگری باشه. این موضوع می تونه:

• منقول باشه: مثل ماشین، گوشی موبایل، تلویزیون.
• غیرمنقول باشه: مثل خانه، زمین، باغ.
• سند باشه: مثل پاره کردن یک چک، سفته، یا سند مالکیت.
• تاسیسات باشه: مثل کابل های برق، لوله های آب.
• داده های رایانه ای: مثل پاک کردن عمدی اطلاعات یک سیستم.

نکته خیلی مهم اینه که حتی اگه اون شیء از نظر مادی ارزش زیادی هم نداشته باشه، اما برای صاحبش ارزش معنوی داشته باشه (مثلاً عکس یادگاری، دست خط قدیمی و…)، باز هم تخریبش جرمه. قانون گذار اینجا به ارزش معنوی هم احترام می ذاره.

تعلق مال به دیگری

این هم یک شرط اساسی و حیاتیه. مالی که تخریب میشه، باید «متعلق به دیگری» باشه. یعنی شما نمی تونید مال خودتون رو تخریب کنید و مجرم شناخته بشید. خب، منطقیه، کسی مال خودش رو خراب کنه، به خودش ضرر زده! البته، استثنائاتی هم هست. مثلاً اگه مال شما رهن یا توقیف باشه و شما تخریبش کنید، چون حقوق دیگری بهش تعلق گرفته، ممکنه باز هم مشکل ساز بشه.

ورود ضرر

تا ضرری وارد نشه، تخریب هم کامل نمیشه و جرم محقق نمیشه. این ضرر می تونه جنبه های مختلفی داشته باشه:

• ضرر مادی: مثل کاهش ارزش مال، هزینه تعمیر یا تعویض.
• ضرر معنوی: مثلاً تخریب یک تابلو نقاشی که ارزش هنری و احساسی داره.
• منافع ممکن الحصول: یعنی منافعی که قرار بوده از اون مال به دست بیاد ولی به خاطر تخریب، از بین رفته. مثلاً خراب کردن یک ماشین اجاره ای که قرار بوده ازش درآمد کسب بشه.

پس فقط عمل تخریب کافی نیست، باید نتیجه ای هم در پی داشته باشه که همون ضرر هست.

وسیله ارتکاب جرم

قانون گذار برای تخریب به طور کلی، نگفته که حتماً باید از وسیله خاصی استفاده بشه. یعنی با سنگ، چوب، دست، یا هر چیز دیگه ای که تخریب صورت بگیره، جرم محقق میشه. اما! یه جاهایی هست که وسیله ارتکاب جرم، باعث تشدید مجازات میشه. مثلاً:

• همونطور که دیدیم، اگه تخریب با «حریق» (آتش سوزی) یا «مواد منفجره» باشه، مجازاتش سنگین تره (مثل ماده 675 و 676).

اینجا فرق ماده 677 با 675 و 676 کاملاً مشخص میشه. ماده 677 یه مجازات عمومی برای تخریب داره، اما اگه تخریب با ابزار خاص و خطرناکی مثل آتش باشه، قانون مجازات سنگین تری رو در نظر گرفته.

عنصر معنوی (سوء نیت) جرم تخریب

خب رسیدیم به بخش نیت و قصد مجرم. این بخش هم برای اینکه تخریب، جنبه کیفری پیدا کنه، خیلی مهمه. عنصر معنوی خودش دو تا بخش داره:

سوء نیت عام: قصد انجام فعل تخریبی

«سوء نیت عام» یعنی اینکه فرد، خودش با اراده و اختیار کامل، اون کاری رو که منجر به تخریب شده، انجام داده. یعنی اصلاً هدفش این نبوده که مال کسی رو خراب کنه، اما خب، کاری کرده که تخریب شده. مثلاً اگر با ماشینش به دیوار یک خانه بکوبه، مهم اینه که خودش فرمان رو چرخونده و گاز داده. اگه خوابش برده باشه و ناخواسته تصادف کنه، این دیگه سوء نیت عام نیست و تخریب عمدی محسوب نمیشه. بدون این اراده و اختیار، تخریب فقط مسئولیت مدنی (یعنی جبران خسارت) داره و جنبه کیفری پیدا نمی کنه.

سوء نیت خاص: قصد اضرار به غیر

«سوء نیت خاص» یعنی علاوه بر اینکه فرد قصد انجام فعل رو داشته، از اون مهم تر، «قصد ضرر زدن به دیگری» رو هم داشته. اینجا حقوقدان ها یکم با هم بحث دارند:

• بعضی ها می گن همین که طرف بدونه داره مال دیگری رو تخریب می کنه، کافیه و لازم نیست حتماً بخواد به اون شخص خاص ضرر بزنه.
• بعضی دیگه می گن نه، باید واقعاً قصد و نیتش این باشه که به اون شخص یا مالش آسیب بزنه.

در رویه قضایی ما معمولاً این طور هست که احراز قصد اضرار به غیر، برای عمدی بودن تخریب خیلی مهمه. یعنی اگه کسی بدون اینکه بدونه مال متعلق به دیگری هست یا بدون اینکه بخواهد به مالک ضرر بزند، آن را تخریب کند، ممکن است جرم تخریب عمدی برایش محقق نشود. احراز این سوء نیت در دادگاه، با توجه به شواهد، مدارک، اقرار متهم و شهادت شهود اتفاق می افته و نقش کلیدی توی تعیین عمدی بودن یا نبودن جرم داره.

انواع جرم تخریب و مجازات های قانونی

همانطور که دیدیم، جرم تخریب فقط یک نوع نداره. بسته به اینکه چه چیزی تخریب شده، چطور تخریب شده و نیت مجرم چی بوده، مجازات ها و انواعش فرق می کنه. بیایید نگاهی بندازیم به انواع اصلی این جرم و مجازات هایی که براشون تعیین شده.

مجازات تخریب عمدی اموال خصوصی

تخریب اموال خصوصی، یعنی همون مال و اموال ما و شما که متعلق به خودمون هست. در اینجا، ماده 677 قانون مجازات اسلامی، حرف اول و آخر رو می زنه.

با توجه به آخرین اصلاحیه (1403/03/30)، اگر کسی عمداً مال منقول یا غیرمنقول شما رو تخریب کنه یا از کار بندازه:

• اگه میزان خسارت وارده 330/000/000 ریال (33 میلیون تومان) یا کمتر باشه، مجرم به جزای نقدی تا دو برابر معادل خسارت وارده محکوم میشه و دیگه زندانی در کار نیست. این یعنی اگه به ماشینتون 10 میلیون تومن خسارت زدن، باید تا 20 میلیون تومن جریمه نقدی بده، علاوه بر اینکه خسارت رو هم باید جبران کنه.
• اما اگه میزان خسارت بیشتر از 330/000/000 ریال باشه، مجازاتش حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه هست، علاوه بر جبران خسارت.

این تغییر نشون می ده که قانون گذار برای خسارت های کمتر، بیشتر روی جنبه مالی و جبران خسارت تاکید داره تا حبس. مجازات تخریب عمدی خودرو هم دقیقاً همین جا بررسی میشه، چون خودرو یک مال منقول خصوصی هست.

مجازات تخریب اموال عمومی و دولتی

حالا اگه تخریب روی اموالی انجام بشه که متعلق به دولت یا عموم مردم هست، قضیه خیلی جدی تر میشه.

• تخریب تاسیسات و وسایل مورد استفاده عمومی (ماده 687): اگه کسی به تاسیسات آب، برق، گاز، تلفن، جاده ها، علائم راهنمایی و رانندگی و کلاً هرچیزی که مردم ازش استفاده می کنند و مال دولته یا برای استفاده عمومی ساخته شده، آسیب بزنه، مجازاتش حبس از سه تا ده ساله. اگه نیتش اخلال در امنیت عمومی و مقابله با حکومت باشه، مجازاتش محارب خواهد بود که خیلی سنگین تره.
• تخریب ابنیه، اماکن فرهنگی-تاریخی و مذهبی: آثار باستانی و اماکن مذهبی هویت یک ملت هستند. اگه کسی به این ها آسیب بزنه، علاوه بر جبران خسارت، به حبس از یک تا ده سال هم محکوم میشه.
• تخریب اسناد و اوراق دولتی: سندها و اوراق دولتی اطلاعات مهمی رو در خودشون نگه می دارند. تخریبشون می تونه به حبس از شش ماه تا دو سال منجر بشه. حتی اگه مسئولان مربوطه با اهمال کاری باعث تخریب بشن، خودشون هم مجازات میشن.
• تخریب محیط زیست و منابع طبیعی: قطع درخت ها، آلوده کردن محیط زیست و از بین بردن منابع طبیعی هم مجازات داره، مثلاً حبس از یک ماه تا یک سال. این ها برای حفظ آینده ما و نسل های بعد خیلی مهمن.

مجازات تخریب گسترده (ماده 286 – مفسد فی الارض)

همانطور که قبلاً هم گفتیم، این جرم واقعاً یک موضوع استثنائی و بسیار خطرناکه. اگه تخریب در ابعاد وسیع انجام بشه و این کار باعث بشه:

• نظم عمومی به شدت بهم بریزه،
• ناامنی ایجاد بشه،
• خسارت های خیلی بزرگی به جان یا مال مردم (خصوصی و عمومی) وارد بشه،
• فساد و فحشا به صورت گسترده ای پخش بشه.

در این صورت، مجرم مفسد فی الارض شناخته میشه و مجازاتش اعدام هست.
اما یک تبصره خیلی مهم داره: اگه دادگاه تشخیص بده که فرد واقعاً قصد اخلال گسترده رو نداشته، اما عملش این نتایج رو در پی داشته و برای جرمش هم مجازات قانونی دیگه ای وجود نداره، اون وقت مجازاتش حبس تعزیری درجه پنج یا شش خواهد بود (که معمولاً بین دو تا پنج سال حبس میشه). این تبصره نشون میده که حتی برای این جرائم بزرگ هم، نیت و قصد مجرم چقدر برای قانون گذار اهمیت داره.

مجازات تخریب توام با حریق یا مواد منفجره (ماده 675 و 676)

این مواد رو قبلاً هم گفتیم. استفاده از آتش یا مواد منفجره برای تخریب، باعث تشدید مجازات میشه. اگه ساختمون، کارخونه، جنگل یا محصول کشاورزی رو آتیش بزنید (ماده 675)، حبس از دو تا پنج سال در انتظارشه. و اگه بقیه اشیاء منقول رو آتیش بزنید (ماده 676)، حبس از شش ماه تا سه سال رو به دنبال داره. خب معلومه که آتش سوزی هم جون آدم ها رو به خطر می اندازه و هم خسارت خیلی بیشتری وارد می کنه، برای همین قانون گذار مجازات سنگین تری رو براش تعیین کرده.

مجازات تخریب داده های رایانه ای و مخابراتی

توی دنیای امروز، اطلاعات خیلی باارزش هستن و تخریبشون می تونه ضررهای زیادی رو به بار بیاره. اگه کسی به طور غیرمجاز داده های رایانه ای یا مخابراتی دیگران رو پاک کنه، از بین ببره، بهم بریزه یا کاری کنه که دیگه قابل استفاده نباشن، مجازاتش حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از بیست و پنج میلیون ریال تا صد میلیون ریال یا هر دو این مجازات هاست. این نشون میده که قانون چقدر به امنیت سایبری و حفظ اطلاعات اهمیت میده.

تخریب غیرعمدی

گاهی اوقات، آسیب به مال دیگری، بدون قصد و نیت انجام میشه، یعنی «غیرعمدی». در این جور موارد، معمولاً جنبه کیفری وجود نداره و فقط مسئولیت مدنی پیش میاد. یعنی فردی که خسارت وارد کرده، باید خسارت رو جبران کنه. مثلاً اگه حواسش نبوده و به صورت تصادفی با توپ شیشه همسایه رو بشکنه، باید هزینه تعمیر شیشه رو بده.

اما! یک سری استثنائات هم هست که تخریب غیرعمدی هم می تونه جنبه کیفری پیدا کنه. مثلاً اگه بر اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی شدید، خسارت های جانی یا مالی بزرگی به بار بیاد، ممکنه مجازات هایی مثل دیه یا حبس برای اون بی احتیاطی در نظر گرفته بشه. مثل رانندگی خطرناک که منجر به خسارت مالی بزرگ بشه.

تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب 1399) بر جرم تخریب

یک اتفاق مهم توی قوانین کیفری ما، تصویب «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» در سال 1399 بود. هدف اصلی این قانون چی بود؟ اینکه کمتر کسی به زندان بره، به خصوص برای جرم های سبک تر. این قانون روی جرم تخریب هم تاثیر گذاشته و بعضی چیزها رو عوض کرده.

یادتونه که ماده 677 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) رو بررسی کردیم و گفتیم اگه خسارت کمتر از 330/000/000 ریال باشه، حبس نداره و فقط جزای نقدی داره؟ خب، این تغییرات دقیقاً از دل همین قانون کاهش مجازات حبس تعزیری اومده. قبل از این قانون، برای هر میزان تخریب عمدی، حبس در نظر گرفته می شد. اما با تصویب این قانون، یک حد نصاب تعیین شد (که اول 10 میلیون تومان یا 100 میلیون ریال بود و الان شده 330 میلیون ریال). اگه خسارت وارده زیر این حد نصاب باشه، مجازات حبس از بین میره و فقط جزای نقدی باقی می مونه.

این یعنی چی؟ یعنی قانون گذار می خواد برای جرم های سبک تر، به جای اینکه آدم ها رو بفرسته زندان، بیشتر روی جنبه مالی و جبران خسارت تمرکز کنه. این موضوع هم به نفع جامعه هست (که زندان ها شلوغ نشن) و هم به نفع متهم (که سابقه زندان نداشته باشه و راحت تر بتونه به زندگی برگرده) و هم به نفع شاکی (که زودتر به پولش برسه).

پس اگه به مال کسی خسارت زدید یا کسی به مال شما خسارت زده:

• میزان خسارت: اگه خسارت زیر 330 میلیون ریال باشه، مجازات حبس حذف میشه و فقط باید جزای نقدی (تا دو برابر خسارت) پرداخت بشه.
• میزان خسارت: اگه خسارت بالای 330 میلیون ریال باشه، مجازات حبس (سه ماه تا یک سال و شش ماه) همچنان سر جاشه، علاوه بر جبران خسارت.

این تفکیک مجازات حبس و جزای نقدی بر اساس میزان خسارت، یکی از مهم ترین دستاوردهای قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در مورد جرم تخریب هست.

فرآیند شکایت و رسیدگی به جرم تخریب

حالا که با تعریف و انواع تخریب آشنا شدیم، فرض کنیم خدای ناکرده این اتفاق برای شما افتاده یا خودتون درگیر چنین پرونده ای شدید. باید بدونیم چطور میشه شکایت کرد و مراحل رسیدگی بهش چیه.

مدارک لازم برای طرح شکایت کیفری

اگه مال شما تخریب شده و می خواید شکایت کنید، این مدارک رو آماده داشته باشید:

• شکوائیه (دادخواست کیفری): این مهم ترین مدرکه که باید با دقت تکمیل بشه و توضیح بدید چه اتفاقی افتاده، چه کسی تخریب کرده و چقدر خسارت وارد شده.
• مدارک شناسایی شاکی: کپی کارت ملی و شناسنامه.
• مدارک مالکیت: سند مالکیت، قولنامه، فاکتور خرید، یا هر مدرکی که نشون بده شما صاحب اون مالی هستید که تخریب شده.
• دلایل اثباتی: هرچیزی که بتونه حرف شما رو اثبات کنه: عکس و فیلم از محل تخریب، شهادت شهود، پیامک ها یا چت هایی که مرتبط با موضوع هستن، و…
• گزارش پلیس (در صورت امکان): اگه بعد از تخریب به 110 زنگ زدید و پلیس صورت جلسه کرده، اون گزارش خیلی به دردتون می خوره.

مرجع صالح رسیدگی (دادگاه عمومی جزایی)

پرونده های مربوط به جرم تخریب، معمولاً توی «دادسرای عمومی و انقلاب» شهر شما شروع میشه. بعد از تحقیقات اولیه، اگه دلایل کافی برای جرم وجود داشته باشه، پرونده به «دادگاه عمومی جزایی» فرستاده میشه تا حکم نهایی صادر بشه. این مرجع صالح، همون جاییه که باید شکایتتون رو مطرح کنید.

دلایل اثباتی جرم تخریب (اقرار، شهادت شهود، علم قاضی، کارشناسی)

اثبات جرم تخریب توی دادگاه، با این روش ها انجام میشه:

• اقرار: اگه خود متهم اقرار کنه که تخریب رو انجام داده، این قوی ترین دلیل اثباته.
• شهادت شهود: اگه کسایی باشن که ماجرا رو دیدن و حاضر باشن توی دادگاه شهادت بدن، این هم خیلی کمک کننده اس.
• علم قاضی: قاضی بر اساس مجموعه شواهد و قرائن و مدارک موجود توی پرونده، می تونه علم پیدا کنه که جرم اتفاق افتاده.
• کارشناسی: این یکی خیلی مهمه و توی پرونده های تخریب، نقش حیاتی داره.

نقش حیاتی کارشناس رسمی دادگستری

توی پرونده های تخریب، کارشناس رسمی دادگستری مثل یک قهرمان عمل می کنه! این کارشناس میاد و:

• میزان دقیق خسارت وارده رو تعیین می کنه.
• تشخیص میده که تخریب عمدی بوده یا غیرعمدی. (مثلاً ممکنه یک عامل طبیعی باعث خسارت شده باشه، نه عمل مجرم.)
• نوع و روش تخریب رو مشخص می کنه.

گزارش کارشناسی، یک مدرک خیلی معتبر و قوی برای دادگاهه و می تونه سرنوشت پرونده رو عوض کنه. پس حتماً از کارشناس بخواهید که بیاد و وضعیت رو بررسی کنه.

دفاع از اتهام تخریب

خب، حالا فرض کنید شما هستید که متهم به تخریب شدید. دفاع درست و حساب شده، می تونه نتیجه رو به کلی عوض کنه.

نکات کلیدی در تنظیم لایحه دفاعیه

لایحه دفاعیه، همون متنیه که شما به دادگاه ارائه میدید و توش توضیح میدید که چرا بی گناه هستید یا چرا مجازاتتون باید کمتر باشه. توی این لایحه باید:

• واقعیت ها رو بیان کنید: دقیقاً بنویسید چه اتفاقی افتاده، از دیدگاه شما.
• به ارکان جرم تخریب توجه کنید: سعی کنید نشون بدید که یکی از ارکان (قانونی، مادی، معنوی) جرم تخریب وجود نداشته. مثلاً شاید مالی که تخریب شده، مال شما بوده (عدم تعلق به دیگری)، یا شاید نیت شما تخریب نبوده و تصادفی بوده (عدم سوء نیت)، یا اصلاً کاری انجام ندادید (عدم فعل مثبت).
• از ادبیات محترمانه استفاده کنید: حتی اگه عصبانی هستید، توی لایحه دفاعیه باید با احترام و منطق حرف بزنید.

دلایل و مستندات قابل ارائه برای رد اتهام یا کاهش مجازات

هر مدرکی که بتونه حرف شما رو ثابت کنه، به درد می خوره:

• شهادت شهود: اگه کسی هست که می تونه بی گناهی شما رو تایید کنه.
• عکس و فیلم: ممکنه عکس یا فیلمی داشته باشید که نشون بده شما اونجا نبودید یا تخریب کار شما نبوده.
• مدارک پزشکی: اگه در زمان وقوع جرم بیمار بودید یا عذر موجهی داشتید.
• اسناد مالکیت: اگه ادعا می کنید مال متعلق به شما بوده.
• صلح و سازش: اگه تونستید با شاکی به توافق برسید و رضایتش رو جلب کنید. (رضایت شاکی توی جرم تخریب ماده 677 تاثیر خیلی زیادی داره و اگه خسارت زیر حد نصاب باشه، جرم قابل گذشت میشه.)

اهمیت مشاوره و وکالت توسط وکیل متخصص کیفری

پرونده های کیفری، به خصوص جرم تخریب، ممکنه خیلی پیچیده بشن. بهترین کار اینه که با یک وکیل متخصص کیفری مشورت کنید. وکیل می تونه:

• شما رو راهنمایی کنه که چه مدارکی لازم دارید.
• یک لایحه دفاعیه قوی و مؤثر بنویسه.
• توی دادگاه از شما دفاع کنه و بهترین استراتژی رو پیش ببره.
• بهترین راه برای صلح و سازش با شاکی رو پیشنهاد بده.

به قول معروف: «کار را به کاردان بسپارید.»

تفاوت مسئولیت کیفری و مسئولیت مدنی در جرم تخریب

این دو تا مسئولیت، یعنی کیفری و مدنی، توی پرونده های تخریب خیلی مهم هستن و باید تفاوتشون رو بدونیم.

• مسئولیت کیفری: این همون مجازات هایی هست که قانون گذار برای جرم تعیین کرده، مثل حبس یا جزای نقدی. هدفش اینه که مجرم رو مجازات کنه و به جامعه نشون بده که این کار بده.
• مسئولیت مدنی: این یعنی جبران خسارت. یعنی کسی که به مال دیگری آسیب زده، باید خسارتی که وارد کرده رو جبران کنه و مال رو به حالت اولش برگردونه یا هزینه اش رو بده. هدفش اینه که به شاکی کمک کنه خسارتش جبران بشه.

توی جرم تخریب، این دو مسئولیت می تونن کنار هم وجود داشته باشن. یعنی ممکنه فرد هم مجازات کیفری بشه (مثلاً حبس) و هم باید خسارت وارده رو جبران کنه (مسئولیت مدنی).

نکته خوب اینه که شما می تونید همزمان هم شکایت کیفری برای مجازات متهم مطرح کنید و هم یک «دادخواست حقوقی» برای جبران خسارت. یا حتی می تونید اول شکایت کیفری رو مطرح کنید و بعداً جداگانه دادخواست حقوقی بدید. این بستگی به استراتژی شما و وکیلتون داره.

مرور زمان جرم تخریب

«مرور زمان» یعنی اینکه اگه از وقوع یک جرم، مدت زمان مشخصی بگذره و توی اون مدت، هیچ اقدام قانونی ای انجام نشه، دیگه امکان پیگیری اون جرم وجود نداره و پرونده بسته میشه. مثل وقتی که تاریخ انقضای یک محصول میاد و دیگه نمیشه ازش استفاده کرد. مرور زمان برای این هست که پرونده ها تا ابد باز نمونن و امنیت و ثبات حقوقی توی جامعه حفظ بشه.

برای جرم تخریب هم، مرور زمان وجود داره. مدت زمان مرور زمان برای جرم ها، بسته به «درجه مجازات» اون جرم متفاوت هست. هرچی جرم سنگین تر باشه، مرور زمانش بیشتره.

جرم تخریب در ماده 677 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) با مجازات حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه (و در صورت خسارت بالای 330 میلیون ریال) در دسته جرائم درجه شش قرار می گیرد.

بر اساس قانون، مرور زمان تعقیب و تحقیق جرائم با مجازات درجه شش، سه سال است. یعنی اگه از زمان وقوع تخریب، سه سال بگذره و شاکی هیچ شکایتی نکرده باشه، دیگه نمی تونه از نظر کیفری اون پرونده رو پیگیری کنه.

البته، این سه سال از زمان وقوع جرم محاسبه میشه. اگر شاکی در این مدت شکایت کنه و پرونده توی دادسرا و دادگاه جریان پیدا کنه، مرور زمان متوقف میشه و دوباره شروع به شمارش نمی کنه مگر اینکه به دلایلی پرونده برای مدت طولانی متوقف بشه.

برای جرم های سنگین تر تخریب، مثل تخریب اموال عمومی (ماده 687) که مجازاتش تا ده سال حبس هست (جرم درجه 4)، مرور زمانش هفت سال خواهد بود. پس حواستون باشه که اگه خدای نکرده دچار چنین مشکلی شدید، سریعاً اقدام کنید.

سوالات متداول

آیا تخریب با ترک فعل امکان پذیر است؟ چرا خیر؟

نه، تخریب با ترک فعل (یعنی انجام ندادن کاری) امکان پذیر نیست. جرم تخریب حتماً نیاز به یک «فعل مثبت» داره، یعنی متهم باید عمداً کاری رو انجام بده که باعث آسیب به مال دیگری بشه. اگر با انجام ندادن کاری، خسارتی وارد بشه، این موضوع معمولاً مسئولیت مدنی (جبران خسارت) ایجاد می کنه، نه مسئولیت کیفری تخریب.

آیا شدت و میزان خسارت تخریب در مجازات تأثیر دارد؟

بله، قطعاً تأثیر دارد. با توجه به آخرین تغییرات ماده 677 قانون مجازات اسلامی و قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب 1399)، اگه میزان خسارت وارده 330/000/000 ریال (33 میلیون تومان) یا کمتر باشه، مجازات حبس حذف میشه و فقط به جزای نقدی محکوم میشید. اما اگه خسارت بیشتر از این مبلغ باشه، مجازات حبس هم اضافه میشه. همچنین، اگه تخریب گسترده باشه یا با آتش سوزی و مواد منفجره انجام بشه، مجازات به مراتب سنگین تر میشه.

آیا مالک می تواند مال خودش را تخریب کند و مجرم شناخته شود؟

به طور کلی خیر، شما نمی توانید مال خودتان را تخریب کنید و مجرم تخریب شناخته شوید، چون یکی از ارکان اصلی جرم تخریب، «تعلق مال به دیگری» است. اما! یک استثنا وجود دارد: اگر مال شما در رهن یا توقیف باشه یا حقوق شخص دیگری (مثل مستاجر) به اون مال تعلق گرفته باشه، در این صورت تخریب مال توسط شما هم می تواند جرم محسوب شود، چون به حقوق اون شخص ثالث آسیب می رسونید.

نقش رضایت شاکی در جرم تخریب چیست؟ (آیا قابل گذشت است؟)

رضایت شاکی در جرم تخریب ماده 677 قانون مجازات اسلامی (تخریب اموال خصوصی) بسیار مهم است. طبق قانون، اگر میزان خسارت وارده 330/000/000 ریال یا کمتر باشد، این جرم «قابل گذشت» محسوب می شود. یعنی اگر شاکی رضایت بده، پرونده کیفری بسته میشه و تعقیب متوقف میشه. اما اگر خسارت بیش از این مبلغ باشه، جرم غیرقابل گذشت است و حتی با رضایت شاکی، پرونده کیفری ادامه پیدا می کنه و فقط ممکنه قاضی در تعیین مجازات، رضایت شاکی رو به عنوان تخفیف در نظر بگیره.

آیا اگر مال، ارزش مادی نداشته باشد (مانند عکس یادگاری)، تخریب آن جرم محسوب می شود؟

بله، جرم محسوب می شود. قانون گذار، نه تنها به ارزش مادی اموال، بلکه به «ارزش معنوی» آن ها هم اهمیت می دهد. اگرچه یک عکس یادگاری ممکن است از نظر بازاری ارزش پولی بالایی نداشته باشد، اما برای صاحبش ارزش عاطفی و معنوی فراوانی دارد. تخریب عمدی چنین اشیائی نیز تحت شمول جرم تخریب قرار می گیرد.

تفاوت جرم تخریب با جرم اتلاف چیست؟

همانطور که قبلاً گفتیم، «تخریب» به معنای آسیب زدن به مال است که ممکن است به از بین رفتن کامل منجر نشود، اما ظاهر یا کارایی آن را مختل کند (مثلاً شکستن شیشه). اما «اتلاف» به معنای از بین بردن کامل یک مال است، طوری که دیگر وجود خارجی نداشته باشد یا قابل بازیابی نباشد (مثلاً سوزاندن یک کتاب). در بسیاری از مواد قانونی، این دو واژه کنار هم استفاده می شوند تا طیف وسیعی از آسیب ها را پوشش دهند، اما در ذات خود، تفاوت هایی دارند.

چه زمانی تخریب از حدود مسئولیت مدنی خارج و وارد حیطه کیفری می شود؟

تخریب زمانی وارد حیطه کیفری می شود که «عنصر معنوی» یا همان «سوء نیت» در آن وجود داشته باشد. یعنی فرد با قصد و اراده عمدی به مال دیگری آسیب بزند. اگر تخریب بدون قصد و نیت انجام شود (مثلاً یک تصادف ناخواسته)، معمولاً فقط مسئولیت مدنی (جبران خسارت) ایجاد می کند. اما اگر عمدی بودن تخریب اثبات شود، آنگاه علاوه بر مسئولیت مدنی، مسئولیت کیفری و مجازات های قانونی نیز در انتظار مرتکب خواهد بود.

نتیجه گیری

در این مقاله، سعی کردیم با هم نگاهی جامع و دوستانه به جرم تخریب در قانون مجازات اسلامی داشته باشیم. دیدیم که این جرم، ابعاد مختلفی داره و از تعریف ساده اش گرفته تا ارکان قانونی، مادی و معنوی، انواع مختلف تخریب، و مجازات های متنوعش، همگی پیچیدگی های خاص خودشون رو دارن. به خصوص که با اصلاحات جدید ماده 677 و قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، اوضاع کمی فرق کرده و دیگه برای هر تخریبی، حتماً پای زندان در میون نیست، مگر اینکه خسارت ها سنگین باشن یا تخریب با روش های خاص و خطرناکی مثل آتش سوزی انجام بشه.

یادتون باشه که شناخت این قوانین برای هر شهروندی لازمه. چه خودتون شاکی باشید و بخواهید حق و حقوقتون رو پیگیری کنید، چه متهم باشید و بخواهید از خودتون دفاع کنید. پیچیدگی های حقوقی این جرم و اهمیت به روز بودن با آخرین تغییرات قانونی، نشون می ده که این مسیر، راه و چاه خودش رو داره.

اگر درگیر پرونده های تخریب شدید، یا سوالی براتون پیش اومد که توی این مقاله جوابش رو پیدا نکردید، حتماً با یک وکیل متخصص و کاربلد مشورت کنید. یک وکیل می تونه با دانش و تجربه اش، بهترین راهنمایی رو بهتون ارائه بده و در مسیر سخت دادگاه، همراه شما باشه.