شهید «سیدمصطفی خمینی» یار امام راحل در تبعید و زندان/ شهادت غریبانه و مرموزانه آیت الله در عراق

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(فصل24) «سید مصطفی خمینی» (۱۳۰۹ – ۱۳۵۶ شمسی) از مجتهدان فقیهان شیعه و فعالان انقلاب اسلامی ایران و فرزند ارشد امام خمینی(ره) بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران بود. او از ابتدای حرکت حضرت امام علیه حکومت پهلوی وارد فعالیت های سیاسی شد و مدتی پس از دستگیری و تبعید پدرش نیز به اتهام اقدام علیه امنیت ملی ایران به دست ساواک دستگیر و به ترکیه و سپس به همراه پدرش به عراق تبعید شد. نگاه سیاسی سیدمصطفی خمینی از جمله حمایت از جنبش آزادی بخش فلسطین و نیز رویکرد نقادانۀ علمی او در زمینۀ علوم اسلامی جایگاه قابل توجهی را در حوزه علمیه نجف برای او رقم زد. مصطفی خمینی آثار متعددی در فقه اصول و تفسیر نگاشته است. تفسیر القرآن الکریم تحریرات فی الاصول و تعلیقات علی الحکمة المتعالیة از آثار اوست. او داماد مرتضی حائری یزدی است. مصطفی خمینی در ۴۷ سالگی درگذشت. مزارش در حرم امیرالمومنین علی(ع) در نجف اشرف است.

یار امام خمینی(ره) در مقابل رژیم شاه

سید مصطفی خمینی(ره) ۲۱ آذر سال ۱۳۰۹ شمسی در قم متولد شد و تحصیلات دورۀ ابتدایی را در همان جا به پایان برد. از ۱۵ سالگی تحصیل در حوزه علمیه قم را آغاز کرد. در مدتی کمتر از شش سال دوره های مقدماتی و سطح را به پایان برد و در سال ۱۳۳۰ شمسی مشغول به فراگیری درس خارج شد. سیدحسین بروجردی سیدمحمد محقق داماد و امام خمینی استادان سیدمصطفی در درس خارج فقه و اصول بودند. او در ۲۷ سالگی به اجتهاد رسید. سیدمصطفی خمینی زمانی که به همراه پدرش به نجف اشرف تبعید شد در حوزه علمیه نجف با وجود این که قبلاً مدارج علمی را طی کرده بود در درس استادانی چون آیات سیدمحسن حکیم محمدباقر زنجانی سیدمحمود شاهرودی و سید ابوالقاسم خویی حاضر می شد.

سید مصطفی خمینی در سال ۱۳۳۳ شمسی و در ۲۴ سالگی با دختر مرتضی حائری یزدی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج یک دختر و یک پسر با نام های مریم و حسین بود. مریم پزشک است و در سوئیس زندگی می کند. سیدحسین از نظر سیاسی دیدگاه متفاوتی به انقلابی ها داشت. وی به عراق و آمریکا سفر کرد و در سال های اخیر به ایران بازگشت و در قم ساکن شد.

سیدمصطفی از ابتدای نهضت امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۲ شمسی وارد فعالیت های سیاسی شد. پس از دستگیری امام خمینی در قیام ۱۵ خرداد برای آزادی ایشان و ادامۀ نهضت در غیاب وی تلاش زیادی کرد. در این مرحله اعلامیه هایی تهیه می کرد و برای روحانیون می فرستاد و دستورها و پیام های امام خمینی را که در آن زمان در حبس به سر می برد به آگاهی طرفداران او می رسانید.

از تبعید به ترکیه تا عراق

سید مصطفی پس از دستگیری مجدد امام خمینی(ره) در ۱۳ آبان سال ۱۳۴۳ شمسی که پس از سخنرانی تند و صریح ایشان در اعتراض به تصویب لایحۀ کاپیتولاسیون صورت گرفت بازاریان قم را ترغیب کرد تا بازار را تعطیل کنند. به دنبال آن مأموران شهربانی قم و ساواک او را در منزل آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی دستگیر و به زندان قزل قلعه در تهران منتقل کردند. پس از بازداشت سید مصطفی دادستانی ارتش در ۱۴ آبان ۱۳۴۳ شمسی به اتهام اقدام بر ضد امنیت ملی برای او قرار بازداشت موقت صادر کرد. ساواک این حکم را در ۸ دی ۱۳۴۳ به شرط تبعید سید مصطفی به ترکیه لغو کرد و او آزاد شد. سید مصطفی به قم بازگشت و با مشورت برخی علمای قم تصمیم گرفت به ترکیه نرود. ساواک هم چند روز بعد مجدداً وی را دستگیر و در ۱۴ دی ۱۳۴۳ شمسی به ترکیه تبعید کرد.

سیدمصطفی در ترکیه به شهر «بورسه» محل تبعید امام خمینی انتقال داده شد. در آن زمان امام راحل مشغول نگارش تحریر الوسیله بودند و سید مصطفی نیز با بحث های علمی خود با امام بر سر مسائل مختلف فقهی فعالیت علمی خود را ادامه داد. سید مصطفی طی این مدت در تلاش بود به ایران بازگردد و درخواست خود را نیز به ساواک منتقل کرد. ساواک نیز ابتدا موافقت خود را مشروط به این کرد که سید مصطفی بپذیرد که در امور سیاسی مداخله نکند با مخالفان حکومت تماس نداشته باشد و محل زندگی خود و خانواده اش را از قم به یکی از روستاهای خمین منتقل کند و در آنجا نیز فقط با خانواده و اقوام خود در ارتباط باشد. سید مصطفی برخی از این شروط را پذیرفت اما در نهایت ساواک به دلیل ترس از پیامدهای احتمالی مانع از بازگشت او به ایران شد.

سید مصطفی در ۱۳ فصل24 سال ۱۳۴۴ شمسی همراه امام خمینی به عراق منتقل شد. آن ها ابتدا در بغداد و سپس در نجف اقامت گزیدند. این دوره که دوازده سال به طول انجامید هم زمان با اوج گیری مخالفت ها با حکومت پهلوی در ایران و فعالیت های جنبش آزادی بخش فلسطین بود. موضع سیدمصطفی در برابر «جنبش آزادی بخش فلسطین» حکم تأیید و حمایت عملی از آن بود.

افشاگری علیه پهلوی با رادیو صدای روحانیت عراق

مهم ترین اقدام سیدمصطفی خمینی در این دوره فعال نگه داشتن نهضت امام خمینی(ره) بود. او پیام ها و اعلامیه های امام خمینی را به ایران و سایر کشورها ارسال می کرد و اخبار نهضت را به اطلاع امام می رساند. در نجف منزل سیدمصطفی مأوا و محل رفت وآمد اشخاصی بود که از ایران و سایر کشورها برای دیدار با امام خمینی می آمدند.

ادارۀ بیت امام خمینی در نجف اشرف هماهنگ سازی روحانیون با سایر مبارزان و راه اندازی و تقویت نشریه ای به نام «۱۵ خرداد» در عراق نیز بر عهدۀ او بود. از دیگر فعالیت های وی در عراق افشاگری علیه حکومت پهلوی از «رادیوی صدای روحانیت» و مسافرت های مکرر به مکه و مدینه برای زیارت و تماس با مبارزان و مخالفان حکومت پهلوی که برای حج به عربستان می رفتند بود.

سیدمصطفی در مبارزه با حکومت پهلوی به مبارزه ی مسلحانه و مردمی اعتقاد داشت به همین دلیل آموزش نظامی دید و آن را برای دیگر مبارزان ضروری می دانست. او در سرنگونی حکومت پهلوی با دیگر گروه ها و جمعیت های سیاسی اشتراک نظر داشت. با این حال انگیزه های متفاوت و مستقلش مانع همکاری او با بسیاری از این گروه ها بود. او صریحاً مخالف همکاری با جریان های غیرمذهبی مخالف رژیم بود. همچنین او از اولین کسانی بود که برای تحقق عملی «اندیشۀ حکومت اسلامی» تلاش کرد و رسالۀ «الاسلام و الحکومة» را در این زمینه نگاشت.

شهادت مرموزانه سیدمصطفی خمینی(ره)

فعالیت های سید مصطفی سبب شد که در ۲۱ خرداد ۱۳۴۸ شمسی به دنبال برانگیختن آیت الله سیدمحسن حکیم بر ضد رژیم بعث عراق دستگیر و به بغداد برده شد و رئیس جمهور وقت عراق (حسن البکر) به او هشدار داد که اگر مردم را بر ضد این رژیم تحریک کند و با مخالفان رژیم عراق روابط داشته باشد ناچار تصمیمی درباره آنان می گیرند که موجب ناراحتی پدرشان{امام خمینی} شود و جالب این که همین تهدید را سپهبد نصیری نیز در سال ۱۳۴۲ شمسی کرده بود.

ترس در حکومت های ایران و عراق از فعالیت های شهید حاج آقا سید مصطفی خمینی عاقبت باعث شد که تهدیدشان را عملی کنند و تصمیمی را که گفته بودند به انجام رسانند و شب یکشنبه اول آبان ۱۳۵۶ شمسی مصطفی را در حالی که ۴۷ سال داشت به طرز مشکوکی مسموم کردند و به شهادت رساندند. پزشکان علت وفات را مسمومیت دانستند و برای روشن شدن امر پیشنهاد کالبدشکافی دادند که امام خمینی با آن مخالفت کرد. ساواک و دولت عراق علت مرگ او را بروز سکته قلبی اعلام کردند. با این حال گفته شد حکومت پهلوی و ساواک در مرگ او نقش داشته اند.

مرحوم «سید احمد خمینی» درباره شهادت سید مصطفی می گوید: «آنچه می توانم بگویم و شکی در آن ندارم این که ایشان را شهید کردند. زیرا علامتی که در زیر پوست بدن ایشان روی سینه ایشان روی سر و دست و پا و صورت ایشان و همچنین لکه های بزرگ حکایت از مسمومیت شدید می کرد و من شکی ندارم که او را مسموم کردند اما چگونه این کار صورت گرفته نمی دانم. ولی همین قدر می توانم بگویم که ایشان چند ساعت قبل از شهادت در مجلس فاتحه ای شرکت کردند که در آن جا بعضی از ایادی رژیم پهلوی دست اندرکار دادن چای و قهوه مجلس بوده اند.»

آثار علمی شهید مصطفی خمینی(ره)

شهید مصطفی خمینی علاوه بر تدریس علوم اسلامی دارای آثار و تألیفات زیادی نیز می باشد که آثار قلمی او نشانگر عظمت علمی و فکری آن مرحوم است و شخصیت علمی – سیاسی اش را از نوشته هایش می توان شناخت و برای همین منظور اگر کسی بخواهد مرحوم سید مصطفی را از نزدیک شناخته و ابعاد علمی ایشان را درک کند می تواند با مراجعه به آثار ایشان به این مقصود نایل آید. در این خصوص مرحوم «حاج سید احمد خمینی» برادر بزرگوار آن شهید می گوید:

«معمولا افراد در بازدهی علمی و اجتهادی و یا تخصصی خودشان نیازمند به طی مراحل هستند که بعد از آن مراحل می توانند تز و یا اجتهاد خود را در معرض بهره برداری دیگران قرار دهند که متأسفانه ایشان پس از اتمام مراحل لازم و در آغاز تقریر و بیان نظریات علمی و اجتهادی خود به شهادت می رسد و در عین حال کتاب هایی از ایشان باقی مانده است.»

تألیفات شهید سید مصطفی خمینی(رحمة الله علیه) عبارتند از:

۱. القواعد الحکمیه (حاشیه بر اسفار)

۲. کتاب البیع (دوره کامل مباحث استدلالی بیع در سه جلد)

۳. مکاسب محرمه (در دو جلد)

۴. مبحث اجاره

۵. مستند تحریر الوسیله

۶. تعلیقه ای بر عروة الوثقی

۷. تفسیر القرآن الکریم (در چهار جلد که ناتمام است)

۸. تحریرات فی الاصول (از اول اصول تا استصحاب تعلیقی)

۹. شرح زندگانی ائمه معصومین (علیهم السلام) (تا زندگانی امام حسین(علیه السلام))

۱۰. کتاب الاصول

۱۱. القواعد الرجالیه

۱۲. کتابی در مبحث نکاح

۱۳. حاشیه بر شرح هدایه ملاصدرا

۱۴. حاشیه بر مبدأ و معاد ملاصدرا

۱۵. حواشی بر وسیلة النجاة سید ابوالحسن اصفهانی

۱۶. تطبیق هیأت جدید بر هیأت نجوم اسلامی

۱۷. حاشیه بر خاتمه مستدرک.

با توجه به مطالب فوق «شهید سیدمصطفی خمینی(ره)» پسر بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران از دوران کودکی به همراه پدر در میدان مبارزه با طاغوت و استکبار به مجاهدت علمی و سیاسی پرداخت و از زندان ها و تبعیدهای مکرر خسته نشد به نحوی که در عراق با ابزارهای مختلف به مبارزه با رژیم شاه اقدام کرد و در نهایت توسط ساواک و رژیم بعث عراق مظلومانه به شهادت رسید. آثار علمی ایشان نشان از بلوغ فقهی و نبوغ اسلامی اوست که می تواند الگوی مدیران فرهنگی کشور قرار بگیرد.

روحش شاد و راهش پُررهرو باد.

پایان خبر فصل24