در چه صورتی زن میتواند تمکین نکند

اگه شما هم این سوال رو دارید که در چه صورتی زن می تواند تمکین نکند؟، باید بدونید که قانون و شرع تو شرایط خاصی این اجازه رو به زن داده که از تمکین خودداری کنه، بدون اینکه حقوقش مثل نفقه از بین بره. این موارد شامل وقتی میشه که زندگی با شوهر برای زن خطر جانی، مالی یا آبرویی داره، یا شوهر دچار بیماری های خاصی هست. دونستن این حق و حقوق به شما کمک می کنه تا با آگاهی کامل تصمیم بگیرید و از حقوق قانونی خودتون دفاع کنید.

توی زندگی مشترک، مسائل زیادی پیش میاد که شاید خیلی ها ازشون بی خبر باشن. یکی از مهم ترین این مسائل، چیزی به اسم تمکین هست که شاید خیلی ها فکر کنن فقط مربوط به خانم هاست و یعنی زن باید همیشه مطیع و فرمانبردار شوهرش باشه. اما واقعیت اینه که تمکین یه تکلیف دوطرفه است؛ هم زن وظایفی داره و هم مرد. ولی مهم تر از اون، شرایطی هم وجود داره که زن می تونه تمکین نکنه، بدون اینکه از حقوق قانونی و شرعی خودش محروم بشه. اینجاست که دونستن این حقوق حسابی به کار میاد تا کسی نتونه از ناآگاهی افراد سوءاستفاده کنه و زندگی ها بر پایه عدالت و آگاهی جلو بره.

اصلا تمکین یعنی چی؟ وظایف زناشویی در قانون

بیایید از اول شروع کنیم. وقتی زن و مرد با هم ازدواج می کنن و عقد نکاح بسته میشه، طبق قانون و شرع، یه سری حقوق و تکالیف دوطرفه بینشون به وجود میاد. یکی از این تکالیف، همون «تمکین» هست که اسمش رو زیاد شنیدیم. خیلی ها فکر می کنن تمکین فقط برای زن هست، اما خب این یه برداشت کاملا اشتباهه. هم مرد و هم زن نسبت به هم یه سری وظایف دارن و باید به این وظایف عمل کنن.

تمکین عام: یعنی زندگی مشترک

تمکین عام یعنی چی؟ یعنی همین وظایف کلی و روزمره ای که توی زندگی مشترک بین زوجین وجود داره. مثلاً اینکه زن و شوهر باید توی یه خونه زندگی کنن، به هم احترام بذارن، توی تربیت بچه ها با هم همکاری کنن و کلاً چارچوب اصلی خانواده رو حفظ کنن. هدف این تمکین، حفظ استحکام زندگی مشترکه و اینکه هر دو نفر به عنوان ستون های خونه، به وظایف عمومی شون پایبند باشن. البته ناگفته نمونه که این وظایف باید در حد متعارف و معقول باشه و کسی نمی تونه از اون سوءاستفاده کنه.

تمکین خاص: یعنی رابطه زناشویی

تمکین خاص هم همون طور که از اسمش پیداست، به وظایف و روابط خصوصی تر بین زن و شوهر مربوط میشه. یعنی روابط زناشویی که بینشون برقراره. این نوع تمکین هم مثل تمکین عام، دوطرفه است و برای هر دو نفر وظایفی رو تعیین می کنه.

ارتباط تمکین و نفقه: هر دو روی یک سکه

یه نکته خیلی مهم که باید بدونید، ارتباط تمکین با «نفقه» است. نفقه همون هزینه های زندگی زن هست که مرد طبق قانون وظیفه داره پرداخت کنه. این دو تا مثل دو روی یک سکه هستن. یعنی اگه زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کنه، ممکنه حق نفقه خودش رو از دست بده. ولی اگه عدم تمکینش موجه و قانونی باشه، حتی با تمکین نکردن هم حق نفقه ازش سلب نمیشه. پس شناختن این موارد خیلی مهمه تا خانم ها الکی نگران از دست دادن نفقه نباشن.

خب، پس کی میشه زن تمکین نکنه؟ (موارد قانونی و مهم)

حالا می رسیم به قسمت اصلی بحثمون. همون طور که گفتیم، قانون تو یه سری شرایط خاص به زن اجازه میده که تمکین نکنه و هیچ مشکلی هم براش پیش نیاد، یعنی حقوقش سر جاش باشه. این موارد رو عدم تمکین موجه میگن که باید حسابی حواستون بهشون باشه.

۱. وقتی شوهر خدای نکرده بیماری مقاربتی داره (ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی)

یکی از مهم ترین و مشخص ترین مواردی که قانون به زن حق میده تمکین نکنه، وقتیه که شوهر بعد از عقد به یکی از بیماری های مقاربتی مبتلا بشه. ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی تو این مورد خیلی شفاف میگه:

«هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی و جنسی گردد، زن حق دارد که از نزدیکی با او خودداری و امتناع نماید، امتناع به علت مزبور مانع از حق نفقه نخواهد بود.»

پس ببینید، قانون اینجا دست زن رو باز گذاشته. تو این شرایط، زن می تونه از برقراری رابطه زناشویی خودداری کنه (یعنی تمکین خاص نکنه) و باز هم حق نفقه خودش رو کامل دریافت کنه. مرد هم نمی تونه به خاطر این موضوع از پرداخت نفقه خودداری کنه. اگه هم این کار رو بکنه، زن می تونه از طریق دادگاه نفقه رو مطالبه کنه. برای اثبات این موضوع، معمولاً نیاز به گواهی پزشک متخصص یا پزشکی قانونی هست.

۲. زندگی با مرد ضرر جانی، مالی یا آبرویی داره (ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی)

یکی دیگه از موارد خیلی مهم و پرکاربرد، وقتیه که زندگی مشترک برای زن خطرناک باشه. ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی به این موضوع اشاره می کنه:

«اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن جداگانه اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر را نخواهد داد و مادام که زن در بازگشت به منزل مزبور معذور است، نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.»

یعنی اگه زندگی کردن زیر یک سقف با شوهر، برای زن خطر جانی (مثل خشونت فیزیکی یا تهدید به مرگ)، مالی (مثلاً مرد اموال زن رو به خطر بندازه یا زن رو مجبور به کارهای غیرقانونی کنه که ضرر مالی براش داشته باشه) یا آبرویی (مثل سوءشهرت مرد، اعتیاد شدید و بزهکاری که آبروی زن رو به خطر بندازه) داشته باشه، زن حق داره خونه جدا بگیره و بازم حق نفقه ازش سلب نمیشه. برای اثبات این موارد، میشه از شهادت شهود، گزارش پلیس، نظریه پزشکی قانونی یا حتی حکم قضایی قبلی استفاده کرد.

• خشونت و سوءرفتار جسمی یا روانی: اگه مرد، زن رو کتک بزنه یا از نظر روحی آزار بده.
• اعتیاد شدید و خطرناک: اعتیادی که زندگی زن رو به خطر بندازه یا محیط خانواده رو ناامن کنه.
• سوءشهرت و آسیب به آبرو: اگه مرد کارهایی انجام بده که باعث بدنامی زن در جامعه بشه.
• خطر مالی یا اقتصادی: مثلاً مرد اموال زن رو هدر بده یا زن رو در معرض بدهی های سنگین قرار بده.

۳. استفاده از حق حبس: تا مهریه رو نگیرم، تمکین نمی کنم! (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی)

«حق حبس» یه حق قانونی خیلی قویه که به زن اجازه میده تا زمانی که تمام مهریه اش رو دریافت نکرده، از تمکین (هم تمکین عام و هم تمکین خاص) خودداری کنه. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی میگه:

«زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در قبال شوهر دارد امتناع کند؛ مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.»

نکات مهم این حق ایناست که اولاً مهریه باید حال باشه، یعنی بشه همین الان دریافتش کرد و قسطی یا عندالاستطاعه نباشه. دوماً، زن نباید قبل از این، هیچ نوع تمکینی (حتی تمکین خاص) از شوهرش کرده باشه. اگه این دو شرط رعایت بشه، زن می تونه تا گرفتن کامل مهریه، تمکین نکنه و بازم حق نفقه خودش رو داشته باشه. این حق برای زن ها خیلی مهمه و بهشون کمک می کنه تا مهریه شون رو بهتر وصول کنن.

۴. اگه حق انتخاب خونه با خودتون باشه (ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی)

معمولاً این شوهر هست که جای خونه زندگی رو تعیین می کنه. ولی قانون مدنی تو ماده ۱۱۱۴ یه استثنا داره:

«زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.»

این یعنی اگه موقع عقد ازدواج یا حتی بعد از اون، با توافق شوهر، حق تعیین محل سکونت به زن داده شده باشه، زن می تونه خودش خونه رو انتخاب کنه. اگه مرد از زندگی تو اون خونه خودداری کنه، زن می تونه به همون خونه بره و تمکین نکنه و بازم حق نفقه خودش رو داره. البته باید حواستون باشه که این شرط باید به صورت رسمی و قانونی تو سند ازدواج یا یه توافق نامه معتبر ثبت شده باشه.

۵. بیماری های خود زن یا شرایط خاص (مثل دوران قاعدگی یا زایمان)

گاهی اوقات هم خود زن به دلایل جسمی یا شرایط طبیعی نمیتونه تمکین خاص رو انجام بده. این موارد هم کاملاً موجه هستن و باعث نمیشن زن ناشزه محسوب بشه یا نفقه ازش قطع بشه.

در واقع، این موارد به عنوان دلایل موجه و موقتی برای عدم تمکین در نظر گرفته می شن و زن در این شرایط، بدون اینکه بهش ناشزه بگن، می تونه تمکین نکنه.

1. دوران عادت ماهیانه (حیض): تو این دوره، زن از نظر شرعی و قانونی تکلیف به تمکین خاص نداره.
2. دوران نفاس (بعد از زایمان): بعد از زایمان، زن دوره نقاهت و ریکاوری رو میگذرونه که شامل نفاس هم میشه و باز هم تمکین خاص تو این دوره ساقط میشه.
3. بیماری هایی که مانع رابطه زناشویی میشن: هر بیماری جسمی یا روانی که به طور موقت یا دائم مانع از تمکین خاص بشه (مثلاً بیماری های خاص زنانه).
4. سفر حج واجب یا انجام فرایض دینی: اگه زن برای انجام فریضه حج واجب سفر کرده باشه، تو مدت این سفر تمکین خاص و عام ازش ساقط میشه.

توی همه این موارد، زن حق نفقه خودش رو کامل دریافت می کنه و مرد نمی تونه به دلیل عدم تمکین زن تو این شرایط، نفقه رو قطع کنه یا ادعای نشوز کنه.

فرق بین تمکین نکردن قانونی و نشوز چیه؟

تا اینجا گفتیم که زن تو یه سری موارد خاص می تونه تمکین نکنه و به این میگیم عدم تمکین موجه. حالا بریم سراغ مفهوم نشوز که خیلی ها رو نگران می کنه. نشوز یعنی چی؟ یعنی وقتی زن (یا حتی مرد) بدون هیچ دلیل قانونی یا شرعی موجهی، از انجام وظایف زناشویی خودش سر باز بزنه. تو این حالت دیگه نفقه بهش تعلق نمی گیره و ممکنه مرد بتونه ازدواج مجدد کنه.

وقتی تمکین نکردن زن موجه باشه (یعنی با دلیل قانونی)

همون طور که قبلاً توضیح دادیم، اگه زن به یکی از دلایلی که بالا گفتیم (بیماری مقاربتی شوهر، ضرر جانی/مالی/شرافتی، حق حبس، حق تعیین مسکن، یا بیماری های خودش) تمکین نکنه، این عدم تمکین کاملاً قانونی و موجهه. تو این حالت:

• حق نفقه پابرجاست: زن حتی با وجود عدم تمکین، حق داره نفقه خودش رو کامل از شوهرش دریافت کنه.
• مهریه سر جاشه: مهریه تحت هیچ شرایطی (چه تمکین موجه و چه غیرموجه) از بین نمیره و زن مالک اون هست.
• مرد نمی تونه راحت ازدواج مجدد کنه: یکی از شرایط اصلی برای اینکه مرد بتونه زن دوم بگیره، اینه که زن اولش ناشزه باشه. ولی اگه عدم تمکین زن موجه باشه، مرد به راحتی نمی تونه از دادگاه اجازه ازدواج مجدد رو بگیره و دادگاه درخواستش رو رد می کنه.

وقتی تمکین نکردن زن غیرموجه باشه (نشوز)

اما اگه زن بدون هیچ دلیل قانونی یا شرعی از تمکین خودداری کنه، اینجا بهش ناشزه میگن. تو این شرایط، پیامدهای متفاوتی در انتظارش خواهد بود:

• سقوط حق نفقه: مهم ترین پیامد نشوز زن، از دست دادن حق نفقه است. یعنی مرد دیگه وظیفه ای برای پرداخت نفقه به زن ناشزه نداره.
• امکان درخواست ازدواج مجدد برای مرد: اگه مرد بتونه نشوز زن رو تو دادگاه ثابت کنه، می تونه از دادگاه برای ازدواج مجدد اجازه بگیره.
• ولی مهریه همچنان باید پرداخت بشه: بازم تاکید می کنیم که حق مهریه تحت هیچ شرایطی (حتی نشوز زن) از بین نمیره و مرد موظف به پرداخت اون هست.

البته یادتون باشه که نشوز فقط برای زن نیست. مرد هم اگه وظایف زناشویی خودش رو انجام نده، به نوعی مرتکب نشوز شده. مثلاً اگه مرد نفقه نده یا رابطه زناشویی رو به کل قطع کنه، زن می تونه به دلیل عسر و حرج (سختی و مشقت) از دادگاه درخواست طلاق کنه. همچنین عدم پرداخت نفقه از طرف مرد، مجازات قانونی هم داره که می تونه حبس تعزیری باشه.

درسته که در نگاه اول شاید نشوز فقط برای خانم ها استفاده بشه، ولی یادتون باشه که مرد هم اگه وظایف زناشویی رو انجام نده، به نوعی مرتکب نشوز شده و زن می تونه به خاطر عسر و حرج درخواست طلاق بده و حتی برای نفقه هم می تونه شکایت کنه.

چطور عدم تمکین موجه رو تو دادگاه ثابت کنیم؟

خب، تا اینجا فهمیدیم که چه موقع زن می تونه تمکین نکنه و چه فرق هایی با نشوز داره. حالا فرض کنیم شما تو یکی از اون شرایط موجه قرار گرفتید و تصمیم گرفتید تمکین نکنید. ممکنه شوهرتون بره دادگاه و ادعای عدم تمکین شما رو بکنه. تو اینجاست که شما باید بتونید ثابت کنید عدم تمکینتون کاملاً قانونی و موجه بوده. جمع آوری مدارک و شواهد معتبر، اینجا حرف اول رو میزنه.

• مدارک پزشکی (برای بیماری ها): اگه دلیل عدم تمکین شما بیماری شوهر یا حتی بیماری خودتون هست، گواهی پزشک متخصص یا نظریه پزشکی قانونی، مهم ترین مدرک شماست.
• گزارش پلیس یا مراجع قانونی (برای خشونت و ضرر): اگه خدای نکرده با خشونت، تهدید یا خطرات مالی و آبرویی روبرو بودید، گزارش هایی که از پلیس، دادسرا یا پزشکی قانونی دارید، بهترین سند برای اثبات ضرر هستن.
• شهادت شاهد (آشناها، همسایه ها): اگه کسی از نزدیک شاهد اتفاقات بوده (مثل خشونت، سوءرفتار، اعتیاد مرد)، شهادت اون می تونه تو دادگاه خیلی کمک کننده باشه.
• سند ازدواج (برای شرط تعیین مسکن یا مهریه حال): اگه حق تعیین مسکن رو تو عقدنامه شرط کردید یا مهریه تون حال هست و تو سند ازدواج قید شده، خود سند ازدواج مدرک قوی شماست.
• اقرار خود شوهر: گاهی اوقات ممکنه خود شوهر تو دادگاه یا حتی بیرون از دادگاه به مسائلی مثل بیماری یا اعتیادش اقرار کنه که این هم می تونه به عنوان مدرک استفاده بشه.
• اظهارنامه: اگه مردی برای همسرش اظهارنامه دعوت به تمکین فرستاده و زن تو پاسخ به اون اظهارنامه، دلایل موجه عدم تمکین خودش رو اعلام کرده باشه، این اظهارنامه ها هم می تونن به عنوان مدرک استفاده بشن.

یادتون باشه که تو دادگاه، همیشه کسی که ادعایی می کنه، باید بتونه اون رو ثابت کنه. پس آماده کردن مدارک از قبل، خیلی کار شما رو راحت تر می کنه.

اینا رو هم بدونید: پیامدهای عدم تمکین قانونی برای هر دو طرف

حالا که با دلایل موجه عدم تمکین و نحوه اثباتش آشنا شدید، بیایید ببینیم وقتی زن قانونی تمکین نمی کنه، چه اتفاقاتی می افته و چه پیامدهایی برای هر دو طرف (زن و شوهر) داره:

نفقه: خط قرمز تمکین موجه

توی تمام مواردی که زن به صورت قانونی و موجه تمکین نمی کنه، حق نفقه ازش گرفته نمیشه. این خیلی مهمه! یعنی اگه شوهر علی رغم این دلایل، از پرداخت نفقه خودداری کنه، زن می تونه به راحتی از طریق دادگاه نفقه رو مطالبه کنه. دادگاه هم با توجه به موجه بودن عدم تمکین زن، حکم به پرداخت نفقه میده. اگه مرد باز هم از پرداخت نفقه خودداری کنه، زن می تونه حتی درخواست طلاق بده.

مهریه: همیشه حق شماست

یه باور غلطی که بین بعضی ها وجود داره اینه که اگه زن تمکین نکنه، مهریه اش رو از دست میده. این حرف کاملاً اشتباهه! مهریه، به محض اینکه عقد نکاح خونده میشه، حق زن میشه و تحت هیچ شرایطی (نه تمکین موجه و نه حتی نشوز) ازش سلب نمیشه. زن همیشه می تونه مهریه اش رو مطالبه کنه و اون رو از شوهرش بگیره.

محدودیت ازدواج مجدد برای مرد

مرد برای اینکه بتونه زن دوم بگیره، نیاز به اجازه دادگاه داره و یکی از شرایط اصلی برای گرفتن این اجازه، اینه که بتونه ثابت کنه همسر اولش ناشزه است، یعنی بدون دلیل موجه تمکین نمی کنه. اما اگه عدم تمکین زن موجه و قانونی باشه، دادگاه به مرد اجازه ازدواج مجدد نمیده و درخواستش رد میشه. این یه حق مهمه برای زن که می تونه جلوی ازدواج مجدد مرد رو بگیره.

حق طلاق برای زن (در صورت عدم پرداخت نفقه)

فرض کنید زن به دلیل موجهی تمکین نمی کنه و حق نفقه هم داره. اما مرد لج بازی می کنه و بازم نفقه رو پرداخت نمی کنه. تو این شرایط، زن می تونه از طریق دادگاه برای مطالبه نفقه اقدام کنه. اگه دادگاه حکم به پرداخت نفقه بده و مرد باز هم از پرداختش خودداری کنه، اینجا زن می تونه به دلیل عسر و حرج و عدم توانایی در ادامه زندگی، درخواست طلاق یک طرفه بده. این یکی از راه هاییه که زن می تونه با وجود عدم تمایل مرد به طلاق، جدا بشه.

آیا مرد می تونه زن رو از داشتن گوشی یا استفاده از فضای مجازی منع کنه؟

این سوال زیاد پرسیده میشه و جوابش هم حقوقی و مهم هست.

قانون به صراحت نمی گه مرد می تونه زن رو از گوشی منع کنه. این جزو حقوق شهروندی و آزادی های فردی هست. مگر در شرایطی که استفاده از گوشی یا فضای مجازی واقعاً به بنیان خانواده لطمه جدی بزنه و اثبات بشه. حتی در اون صورت هم، منع کلی درست نیست و فقط در اون مورد خاص ممکنه محدودیت ایجاد بشه. مثلاً اگه زن با استفاده از گوشی، مشغول کار یا فعالیت هایی باشه که به آبروی خانواده لطمه میزنه یا باعث ضرر و زیان جدی میشه، مرد می تونه تو همون مورد خاص اعتراض کنه و از دادگاه بخواد محدودیت ایجاد بشه. اما در حالت کلی و بدون دلیل موجه، مرد حق نداره زن رو از داشتن و استفاده از تلفن همراه یا فضای مجازی محروم کنه. البته این رو هم بدونید که مرد وظیفه نداره هزینه اینترنت رو بده، مگر اینکه توافقی باشه. پس تو این مورد، اگه دلیل موجه و محکمه پسندی برای ضرر زدن به بنیان خانواده وجود نداشته باشه، زن می تونه با خیال راحت از گوشی و فضای مجازی استفاده کنه و این شامل عدم تمکین نمیشه.

کلام آخر: نترسید و حقوقتان را بشناسید!

دیدید که مسائل حقوقی خانواده چقدر پیچیده و در عین حال مهم هستن؟ دونستن همین چند تا ماده قانونی و شرایطی که به زن اجازه میده تمکین نکنه، می تونه کلی تفاوت تو زندگی شما ایجاد کنه. خیلی وقت ها، زن ها فقط به خاطر اینکه از حقوقشون خبر ندارن، زیر بار ظلم میرن یا حق و حقوقشون پایمال میشه. اما شما حالا می دونید که تو چه شرایطی می تونید با خیال راحت از حق قانونی خودتون استفاده کنید و نگران از دست دادن نفقه یا مهریه نباشید.

البته، همیشه بهترین کار اینه که تو این جور مسائل، با یه وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره و یه وکیل باتجربه می تونه بهترین راهنمایی رو بهتون بکنه تا قدم های درست و محکمی بردارید. پس اگه احساس می کنید تو موقعیتی قرار گرفتید که نیاز به دفاع از حقوقتون دارید، درنگ نکنید و حتماً با یه متخصص مشورت کنید. یادتون باشه، «دانایی توانایی است».