ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی

ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی درباره شرایطی صحبت می کند که اگر زن و مردی سه بار از هم طلاق بگیرند، دیگر نمی توانند دوباره با هم ازدواج کنند، مگر اینکه زن با مرد دیگری به صورت دائم ازدواج کند و بعد از نزدیکی، از او هم جدا شود. این قانون برای جلوگیری از طلاق های مکرر و بی مورد در نظر گرفته شده و اهمیت زیادی در حفظ بنیان خانواده و جلوگیری از بازیچه شدن کانون ازدواج دارد.

قانون مدنی ایران، خصوصاً در زمینه ازدواج و طلاق، پر از جزئیات و ظرایف خاص خودشه. یکی از این مواد قانونی که شاید کمتر به گوش عموم مردم خورده باشه ولی اهمیت خیلی زیادی داره، همین ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی هست. بذارید این طوری بگم، این ماده در واقع یه جور خط قرمز برای زوج هایی تعیین می کنه که ممکنه خیلی راحت و بدون فکر، مدام طلاق بگیرن و دوباره با هم ازدواج کنن. هدف اینه که یه کم قضیه رو جدی تر کنن و جلوی سواستفاده از نهاد مقدس ازدواج رو بگیرن.

درک درست این ماده فقط به درد حقوقدان ها یا دانشجوهای حقوق نمی خوره. راستش رو بخواید، هر زوجی که وارد زندگی مشترک می شه، بهتره با چنین قواعدی آشنا باشه تا اگه خدای نکرده مسیر زندگیشون به سمت طلاق رفت، با عواقب و پیامدهای قانونی تصمیم هاشون آشنا باشن و بتونن درست تصمیم گیری کنن. تصور کنید یه زوجی که چندین بار با هم مشکل پیدا کردن و هربار با یه طلاق و آشتی مجدد برگشتن سر خونه و زندگیشون؛ این ماده بهشون نشون می ده که این چرخه نمی تونه بی نهایت ادامه پیدا کنه و یه جایی باید یه نقطه پایان گذاشت یا حداقل یه راه حل جدی تر پیدا کرد.

پس، اگر دنبال این هستید که بفهمید این ماده دقیقاً چی می گه، چه شرایطی داره، اون اصطلاح «محلل» که شاید شنیدین یعنی چی و اصلاً چرا این قانون وضع شده، جای درستی اومدین. قراره همه این ها رو با زبونی ساده و خودمونی براتون توضیح بدم تا مثل یه حقوقدان، این ماده رو قورت بدین!

متن کامل و رسمی ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی

قبل از اینکه بخوایم وارد بحث و بررسی جزئیات بشیم، بهتره اول اصل این ماده قانونی رو با هم بخونیم. اینجوری وقتی اصطلاحاتش رو توضیح می دم، دقیقاً می دونیم داریم درباره چی حرف می زنیم:

زنی که سه مرتبه متوالی زوجهٔ یک نفر بوده و مطلقه شده بر آن مرد حرام می شود مگر این که به عقد دائم به زوجیت مرد دیگری درآمده و پس از وقوع نزدیکی با او به واسطهٔ طلاق یا فسخ یا فوت، فراق حاصل شده باشد.

این متن، همون چیزیه که توی کتاب قانون مدنی ما اومده. شاید در نگاه اول یه کم پیچیده به نظر برسه، اما نگران نباشید، قرار نیست همین طوری ازش رد بشیم. قراره کلمه به کلمه و اصطلاح به اصطلاحش رو با هم واکاوی کنیم تا آب از آب تکون نخوره و همه چیز براتون شفاف بشه.

واژه شناسی و توضیح اصطلاحات کلیدی ماده ۱۰۵۷

برای اینکه معنی دقیق ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی رو بفهمیم، باید یه سری کلمات و اصطلاحات کلیدی که توش به کار رفته رو خوب بشناسیم. این ها مثل آجرهای اصلی ساختمون این ماده هستن:

«سه مرتبه متوالی» یعنی چی؟

این عبارت «سه مرتبه متوالی» یکی از مهم ترین بخش های ماده است. متوالی یعنی پشت سر هم، بدون فاصله. اما توی قانون، معنی خاص خودش رو داره. منظور اینه که زن سه بار از یه مرد خاص طلاق گرفته باشه. خب این تا اینجا واضحه، ولی نکته حساس اینجاست: توالی وقتی رعایت می شه که زن بین این طلاق ها (یعنی بعد از طلاق اول و قبل از طلاق دوم، و همچنین بعد از طلاق دوم و قبل از طلاق سوم) با مرد دیگه ای ازدواج نکرده باشه.

• مثال: فرض کنید خانم «الف» و آقای «ب» با هم ازدواج می کنن و بعد از یه مدت طلاق می گیرن (طلاق اول). بعد دوباره با هم ازدواج می کنن و باز هم طلاق می گیرن (طلاق دوم). اگه باز هم با هم ازدواج کنن و طلاق بگیرن (طلاق سوم)، چون خانم «الف» بین این طلاق ها با مرد دیگه ای ازدواج نکرده، شرط توالی محقق شده.
• حالا یه مثال دیگه: اگه خانم «الف» بعد از طلاق اول از آقای «ب»، بره با آقای «ج» ازدواج کنه و بعد از یه مدت از آقای «ج» هم طلاق بگیره، دیگه توالی طلاق ها از آقای «ب» از بین می ره. یعنی اگه خانم «الف» دوباره با آقای «ب» ازدواج کنه و طلاق بگیره، این دیگه به عنوان طلاق دوم از آقای «ب» در چارچوب توالی ماده ۱۰۵۷ حساب نمی شه. خیلی مهمه که این قضیه رو دقیق متوجه بشید.

«زوجه یک نفر بوده» یعنی چی؟

این هم نکته خیلی مهمیه. یعنی هر سه باری که طلاق اتفاق افتاده، اون زن و مرد خاص بودن. نمی شه مثلاً خانم «الف» دو بار از آقای «ب» طلاق بگیره و یه بار از آقای «پ»، بعد بگیم سه طلاقه شده. نه، باید هر سه طلاق بین یه زن و یه مرد خاص اتفاق افتاده باشه. این یعنی وحدت زوجین در هر سه نوبت طلاق.

«مطلقه شده» به چه کسی میگن؟

«مطلقه» به زنی می گن که با رعایت تمام تشریفات قانونی و شرعی، از قید همسری شوهرش رها شده. یعنی ازدواجشون به شکل رسمی و با حکم دادگاه تموم شده. این با فسخ نکاح یا باطل شدن عقد فرق داره که بعداً بیشتر توضیح می دیم. اینجا فقط طلاق مهمه.

«بر آن مرد حرام می شود» به چه معناست؟

وقتی میگیم «حرام می شود»، منظور «حرمت ابدی» هست. یعنی اگه اون شرایط سه طلاقه که بالا گفتیم پیش بیاد، اون زن و مرد برای همیشه و تا ابد نمی تونن با هم ازدواج کنن. حتی اگه از سر پشیمانی و علاقه بخوان دوباره کنار هم باشن، قانون جلوی این کار رو می گیره. این حرمت، یه مانع شرعی و قانونی برای ازدواج مجدد اون ها با همدیگه است.

«مگر این که به عقد دائم به زوجیت مرد دیگری درآمده»؛ یعنی پای «محلل» در میانه!

خب، رسیدیم به بخش جذاب و البته پیچیده ماجرا: محلل. تنها راهی که می تونه حرمت ابدی رو از بین ببره و به زن و مرد سه طلاقه شده اجازه بده دوباره با هم ازدواج کنن، اینه که زن با یک مرد دیگه ازدواج کنه. به این مرد دوم، اصطلاحاً «محلل» میگن. یعنی کسی که باعث حلال شدن ازدواج زن با شوهر سابقش می شه. این ازدواج هم شرایط خاص خودش رو داره که حسابی مهمه:

• باید عقد دائم باشه: یعنی ازدواج موقت (متعه) به هیچ وجه کارساز نیست و حرمت رو از بین نمی بره. حتماً باید یک ازدواج دائم و رسمی با یه مرد دیگه باشه.
• باید واقعی باشه: منظور اینه که ازدواج صوری و فقط برای رفع تکلیف نباشه، بلکه یک عقد واقعی و با نیت تشکیل زندگی مشترک باشه.

«پس از وقوع نزدیکی با او»؛ شرط نزدیکی محلل

فقط ازدواج دائم کافی نیست. حتماً باید بین زن و محلل نزدیکی جنسی هم اتفاق بیفته. این شرط خیلی مهم و تعیین کننده است. اگه این نزدیکی اتفاق نیفته، حتی اگه ازدواج دائم هم کرده باشن، حرمت ابدی برای شوهر اول از بین نمیره. این شرط به نوعی تأکیدی بر جدیت و واقعی بودن ازدواج با محلل است.

«به واسطه طلاق یا فسخ یا فوت، فراق حاصل شده باشد»

بعد از اینکه زن با محلل ازدواج کرد و نزدیکی هم اتفاق افتاد، باید این ازدواج با محلل هم به نحوی به پایان برسه. این پایان می تونه به یکی از سه شکل زیر باشه:

1. طلاق: محلل، زن رو طلاق بده.
2. فسخ: ازدواج با محلل به دلیل یکی از شرایط فسخ (مثل جنون، عیوب خاص و…) فسخ بشه.
3. فوت: محلل فوت کنه.

تا زمانی که یکی از این سه حالت پیش نیاد، حتی با وجود نزدیکی، زن نمی تونه با شوهر اولش ازدواج کنه. نکته اینجاست که هیچ تفاوتی نداره که این طلاق رجعی باشه یا بائن. مهم اینه که جدایی اتفاق بیفته.

شرایط دقیق تحقق «سه طلاقه» و حرمت ابدی

خب، حالا که اصطلاحات رو فهمیدیم، بریم سر اصل مطلب و ببینیم چه شرایطی باید کنار هم جمع بشن تا بگیم یک زن و مرد «سه طلاقه» شدن و حرمت ابدی بینشون ایجاد شده:

۱. تعدد طلاق ها: لزوم سه مرتبه طلاق

اولین و واضح ترین شرط اینه که سه بار طلاق اتفاق افتاده باشه. نه دو بار، نه چهار بار، دقیقاً سه بار. کمتر از سه بار، باعث ایجاد حرمت نمی شه.

۲. وحدت زوج: انجام هر سه طلاق توسط یک مرد

همون طور که قبلاً هم گفتم، باید هر سه بار، همون زن و همون مرد بودن که از هم جدا شدن. مثلاً اگه یه زن از سه مرد مختلف طلاق بگیره، بازم نمی تونیم بگیم «سه طلاقه» شده به اون معنی که ماده ۱۰۵۷ مدنظرشه.

۳. توالی طلاق ها: مهم ترین شرط!

اینجا همون جاییه که خیلی ها اشتباه می کنن و متوجه ظرافت قانون نمی شن. منظور از توالی اینه که بین طلاق اول و دوم، و بین طلاق دوم و سوم، زن با مرد دیگه ای ازدواج نکرده باشه.

• شرح جامع توالی: فرض کنید یه زوج برای بار اول طلاق می گیرن (طلاق اول). بعد از عده طلاق، دوباره با هم ازدواج می کنن. حالا اگه این بار هم طلاق بگیرن (طلاق دوم)، و بین طلاق اول و دوم با مرد دیگه ای ازدواج نکرده باشن، توالی تا اینجا حفظ شده. حالا اگه بعد از طلاق دوم هم باز با هم ازدواج کنن و برای بار سوم از هم جدا بشن (طلاق سوم)، باز هم اگه بین طلاق دوم و سوم با مرد دیگه ای ازدواج نکرده باشن، توالی کامل شده و حرمت ابدی بینشون ایجاد می شه.
• مثال کاربردی برای درک بهتر:
  • حالت اول (توالی برقرار است): سارا و علی ازدواج می کنند -> طلاق اول -> دوباره ازدواج می کنند -> طلاق دوم -> دوباره ازدواج می کنند -> طلاق سوم. در این حالت، چون سارا بین هیچ کدام از طلاق ها با مرد دیگری ازدواج نکرده، حرمت ابدی ایجاد می شود و نیاز به محلل دارند.
  • حالت دوم (توالی از بین رفته است): سارا و علی ازدواج می کنند -> طلاق اول -> سارا با رضا ازدواج می کند -> از رضا طلاق می گیرد -> سارا دوباره با علی ازدواج می کند -> طلاق دوم. در این حالت، چون سارا بعد از طلاق اول از علی، با رضا ازدواج کرده، توالی طلاق ها از علی از بین رفته. حالا اگه سارا برای بار سوم هم از علی طلاق بگیرد، دیگر نیازی به محلل نیست تا دوباره بتواند با علی ازدواج کند، چون توالی سه طلاقه شدن اصلاً برقرار نشده بود.

۴. نوع نکاح: فقط نکاح دائم!

این ماده ۱۰۵۷ فقط و فقط در مورد نکاح دائم کاربرد داره. یعنی اگه یه زن و مرد چندین بار هم به عقد موقت همدیگه دربیان و جدا بشن، هیچ وقت بحث سه طلاقه و حرمت ابدی پیش نمیاد. پس اگه کسی فکر می کنه ازدواج موقت هم مشمول این ماده می شه، اشتباه می کنه. این یه مورد مهم برای دانشجوهای حقوق و عموم مردمه که شاید اشتباه متوجه بشن.

۵. نوع طلاق: رجعی یا بائن فرقی نداره

توی قانون مدنی ما، انواع مختلفی از طلاق داریم، مثل طلاق رجعی و طلاق بائن. خوبه که بدونیم برای تحقق حرمت ابدی طبق ماده ۱۰۵۷، فرق نمی کنه که طلاق از نوع رجعی بوده یا بائن. یعنی هر نوع طلاقی که با رعایت شرایط قانونی خودش واقع بشه و تعدادش به سه مرتبه برسه، مشمول این ماده می شه. مهم اینه که طلاق از نظر قانونی صحیح باشه.

نقش و احکام «محلل» (راه حل رفع حرمت)

همون طور که گفتیم، اگه یه زن و مرد سه طلاقه بشن، برای همیشه به هم حرام میشن، مگر اینکه «محلل» وارد قصه بشه. حالا بیاید ببینیم این محلل کیه و دقیقاً چه نقشی داره:

۱. تعریف و فلسفه وجودی محلل

«محلل» در واقع یه مرد دیگه است که زن سه طلاقه شده باهاش ازدواج می کنه تا حرمت ابدی که بین اون زن و شوهر اولش ایجاد شده، برطرف بشه و اون ها بتونن دوباره با هم ازدواج کنن. فلسفه وجودی محلل، از نظر فقهی و حقوقی، اینه که جلوی سهل انگاری و سوءاستفاده از حق طلاق رو بگیره. این شرط، به نوعی باعث می شه که زوجین قبل از طلاق های مکرر، بیشتر فکر کنن و طلاق رو خیلی راحت به عنوان یه راه حل موقت در نظر نگیرن.

۲. شرایط ازدواج با محلل

ازدواج با محلل، خودش یه سری شرایط سفت و سخت داره که اگه رعایت نشن، فایده ای نداره و حرمت رو از بین نمی بره:

الف) عقد دائم، نه موقت

همون طور که بالاتر هم اشاره کردم، این ازدواج حتماً باید به صورت عقد دائم باشه. یعنی اگه زن و محلل فقط برای مدتی کوتاه و به قصد رفع حرمت، صیغه موقت بخونن، هیچ تأثیری در رفع حرمت ابدی نداره. باید یه ازدواج واقعی و دائم باشه، حتی اگه نیت اصلی این باشه که بعد از برطرف شدن حرمت، از هم جدا بشن.

ب) لزوم وقوع نزدیکی

این یکی هم فوق العاده مهمه: باید بین زن و محلل، نزدیکی جنسی اتفاق بیفته. بدون نزدیکی، حتی اگه ازدواج دائم هم کرده باشن و جدا بشن، حرمت از بین نمیره. این شرط به این معنیه که ازدواج با محلل نباید فقط یه نمایش صوری باشه. حالا اگه خدای نکرده محلل ناتوانی جنسی داشته باشه و نتونه نزدیکی کنه، یا اصلاً خودش تمایلی به نزدیکی نداشته باشه، یا هر دلیل دیگه ای باعث بشه که نزدیکی اتفاق نیفته، متأسفانه حرمت ابدی برطرف نمیشه و زن نمی تونه دوباره با شوهر اولش ازدواج کنه.

احراز وقوع نزدیکی: حالا ممکنه بپرسید چطور معلوم میشه که نزدیکی اتفاق افتاده یا نه؟ اگه محلل ادعا کنه که نزدیکی انجام شده و زن هم این حرف رو تأیید کنه یا انکار نکنه، حرف محلل پذیرفته میشه. اما اگه محلل بگه نزدیکی انجام شده و زن انکار کنه، دیگه حرف محلل به تنهایی کافی نیست و باید با دلایل و شواهد دیگه اثبات بشه.

ج) انحلال نکاح محلل

خب، ازدواج با محلل انجام شد و نزدیکی هم اتفاق افتاد. حالا چی؟ آیا زن تا ابد باید همسر محلل بمونه؟ نه. بعد از اینکه نزدیکی انجام شد، باید ازدواج با محلل هم به نحوی به پایان برسه. این پایان می تونه از یکی از این سه راه باشه:

1. طلاق: محلل زن رو طلاق بده.
2. فسخ: ازدواجشون به دلیل یکی از شرایط فسخ (مثلاً یکی از اون ها دچار جنون بشه) از هم بپاشه.
3. فوت: محلل فوت کنه.

بعد از اینکه یکی از این اتفاق ها افتاد و عده طلاق یا فسخ یا فوت هم سپری شد، حالا زن می تونه دوباره با شوهر اولش ازدواج کنه. یعنی حرمت ابدی برطرف شده.

۳. شروط ضمن عقد با محلل: آیا زن می تواند شرط وکالت در طلاق بگذارد؟

گاهی اوقات، برای اینکه زن بتونه بعد از ازدواج با محلل و وقوع نزدیکی، از محلل جدا بشه، ممکنه یه سری شروط توی عقد ازدواج با محلل گذاشته بشه. مثلاً، زن می تونه در عقد دائم با محلل، شرط کنه که بعد از وقوع نزدیکی، وکیل محلل باشه تا خودش رو از طرف اون به طلاق خلع مطلقه کنه. این شرط کاملاً قانونیه و به زن این امکان رو می ده که در صورت تمایل، زودتر از محلل جدا بشه و بتونه دوباره با شوهر اولش ازدواج کنه. البته باز هم تأکید می کنم که این شرط فقط بعد از وقوع نزدیکی معتبر و قابل اجراست.

مواردی که حرمت ابدی (نیاز به محلل) ایجاد نمی شود

حالا که حسابی با شرایط ایجاد حرمت ابدی و نقش محلل آشنا شدیم، بهتره بدونیم تو چه حالت هایی اصلاً نیازی به محلل نیست و حرمت ابدی ایجاد نمی شه. این موارد هم به اندازه خودشون مهم هستن:

۱. عدم توالی طلاق ها

این همون نکته ای بود که توی بخش «واژه شناسی» حسابی روش تأکید کردم. اگه زن بین دو طلاقی که از شوهر اولش می گیره، با مرد دیگه ای ازدواج کنه و بعد از اون جدا بشه، دیگه توالی طلاق ها از شوهر اول از بین می ره. یعنی اگه این زن برای بار سوم هم از شوهر اولش طلاق بگیره، دیگه حرمت ابدی ایجاد نشده و نیازی به محلل نیست تا دوباره با شوهر اولش ازدواج کنه. این اتفاق باعث می شه که دیگه اون چرخه «سه طلاقه متوالی» کامل نشه.

• یادتون باشه: شرط توالی خیلی حساسه و کوچک ترین انحرافی (مثل ازدواج با فرد سوم بین طلاق ها) اون رو از بین می بره.

۲. فسخ نکاح، نه طلاق

ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی صراحتاً از کلمه «مطلقه شده» استفاده کرده. «مطلقه» فقط به زنی گفته میشه که با عمل طلاق از همسرش جدا شده. پس اگه انحلال ازدواج به خاطر «فسخ نکاح» باشه، حتی اگه چند بار هم این فسخ اتفاق بیفته و زن و مرد از هم جدا بشن، هیچ وقت حرمت ابدی ایجاد نمی شه. فسخ نکاح به دلایل خاصی مثل جنون یا وجود عیوب خاص در یکی از زوجین اتفاق می افته و ماهیتش با طلاق فرق داره.

• نکته مهم: برای ماده ۱۰۵۷، فقط طلاق مهمه. پس اگه زنی مثلاً سه بار عقدش رو با شوهرش به دلیل جنون فسخ کرده باشه، باز هم حرمت ابدی ایجاد نمی شه و می تونه بدون محلل دوباره با همون مرد ازدواج کنه.

۳. انحلال نکاح موقت

این ماده ۱۰۵۷، همون طور که قبلاً هم گفتیم، فقط مختص نکاح دائم هست. بنابراین، اگه زن و مردی چندین بار به صورت موقت با هم ازدواج کنن و بعد از پایان مدت یا بذل بقیه مدت از هم جدا بشن، حتی اگه تعداد این جدایی ها به ده بار هم برسه، هیچ وقت حرمت ابدی ایجاد نمی شه و نیازی به محلل نیست. این یعنی قانون برای ازدواج موقت، اینقدر سخت گیری رو قائل نشده.

نتیجه گیری و جمع بندی

خب، تا اینجا دیدیم که ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی چقدر پر از جزئیات و ریزه کاریه و برای جلوگیری از یه سری مشکلات حقوقی و اجتماعی، چه قواعدی رو وضع کرده. فهمیدیم که سه طلاقه شدن یعنی چی و چه شرایطی باید دست به دست هم بدن تا یه زن و مرد برای همیشه به هم حرام بشن. به قول معروف، «یه کلام ختم کلام»، مهم ترین چیزایی که باید از این مقاله یادتون بمونه، ایناست:

• سه طلاقه شدن فقط وقتی اتفاق می افته که زن سه بار از یک شوهر واحد طلاق گرفته باشه.
• شرط توالی طلاق ها خیلی مهمه؛ یعنی زن بین هیچ کدوم از این طلاق ها، با مرد دیگه ای ازدواج نکرده باشه. اگه این توالی به هم بخوره، حرمت ابدی هم ایجاد نمیشه.
• حرمت ابدی فقط با طلاق ایجاد میشه، نه با فسخ نکاح.
• این ماده فقط در مورد نکاح دائم کاربرد داره و ازدواج موقت رو شامل نمیشه.
• اگه حرمت ابدی ایجاد بشه، تنها راه رفعش اینه که زن با یک مرد محلل به صورت دائم ازدواج کنه و حتماً هم نزدیکی جنسی بینشون اتفاق بیفته. بعد از اون، ازدواج با محلل باید با طلاق، فسخ یا فوت محلل به پایان برسه.

به طور خلاصه، ماده ۱۰۵۷ قانون مدنی یه جور سیستم هشدار یا چراغ قرمز برای زوجینه که وقتی رابطه به مرزهای بحرانی میرسه، بهشون گوشزد می کنه که تصمیم هاشون عواقب جدی و گاهی غیرقابل برگشت داره. هدف از همه این ها اینه که قداست و استحکام خانواده حفظ بشه و از تصمیمات عجولانه و هیجانی جلوگیری بشه. اگه خدای نکرده درگیر چنین مسائلی هستید یا سوالی براتون پیش اومده، بهترین کار اینه که حتماً با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. مسائل حقوقی، خصوصاً تو حوزه خانواده، خیلی پیچیده و حساس هستن و هر مورد ممکنه جزئیات خاص خودش رو داشته باشه که نیاز به راهنمایی تخصصی داره.

مواد قانونی مرتبط (جهت مطالعه بیشتر)

برای اینکه دید کامل تری نسبت به مسائل مربوط به طلاق و شرایط اون پیدا کنید، خوندن مواد قانونی زیر از قانون مدنی می تونه خیلی کمکتون کنه. این مواد به نحوی با ماده ۱۰۵۷ یا با کلیات طلاق و عده و فسخ نکاح در ارتباط هستن:

• ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی: که انواع راه های انحلال عقد نکاح رو مشخص می کنه.
• ماده ۱۱۴۳ قانون مدنی: درباره اقسام طلاق (رجعی و بائن).
• ماده ۱۱۴۴ قانون مدنی: توضیح طلاق بائن.
• ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی: توضیح طلاق رجعی.
• ماده ۱۱۴۸ و ۱۱۴۹ قانون مدنی: درباره رجوع در طلاق رجعی.
• ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی: تعریف عده.
• ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی: مدت عده طلاق.
• مواد ۱۱۲۱ تا ۱۱۲۸ قانون مدنی: مربوط به موارد فسخ نکاح و عیوب موجب فسخ.

با مطالعه این مواد، متوجه می شید که هرکدوم از این شرایط چطور به هم پیوسته هستن و چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم دارن. امیدوارم این مطلب تونسته باشه گرهی از ابهامات شما باز کنه و راهنمای خوبی براتون باشه.