فرهمندپور: تنگ نظری ها در حوزه زنان باید از بین برود

دبیر ستاد خانواده و زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی معتقد است مشکل اصلی تحصیل و اشتغال زنان نیست، عدم برنامه ریزی و سیاست گذاری در حوزه زنان است.

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری فصل24، برخی از مسیولان، به جای رفع مشکلات جامعه زنان در حوزه اشتغال و جمعیت با دیدگاهی واقع نگرانه، صورت مسیله را پاک می کنند و حتی دلیل اغلب مشکلات را تحصیل و اشتغال زنان عنوان می کنند. در واقع در عرصه های مختلف، شاهد دیدگاه های تنگ نظرانه در ارتباط با زنان هستیم. این دیدگاه های تنگ نظرانه فرهنگی یکی از موانع مهم در رفع مشکلات جامعه زنان در عرصه های مختلف است. حتی یکی از چالش های فقهی در حوزه زنان تحمیل اندیشه های مردانه در استنباط از متون دینی است. قدم اول در حل بسیاری از مشکلات جامعه زنان، پذیرش هویت زن امروز و سیاست گذاری صحیح در این زمینه است.

فهیمه فرهمندپور، دبیر ستاد خانواده و زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در کتاب مجموعه گفتگو هایی با اساتید در حوزه مادری با عنوان «مادری در نگاه دینی و عینیت اجتماعی» که به کوشش حاجی اسماعیلی تدوین شده است، به نقد دیدگاه های تنگ نظرانه مردانه نسبت به زنان می پردازد.

مطالب پیش رو بخش هایی از مطالب منتشرشده به نقل از این کارشناس مسایل زنان در کتاب مذکور است که در ادامه می خوانید:

آن قدر که از زنان انتظار دارند، برای آنها برنامه ریزی و سیاست گذاری نکرده اند.

آن قدر که از ما انتظار دارند، برای ما پیش بینی و فکر و برنامه ریزی و سیاست گذاری نکرده اند. مثلاً می گویند اشتغال زنان مخرب است. من هم قبول دارم اشتغال زنان در وضعیت فعلی مخرب است، اما این تخریب نتیجه ناگزیر اصل اشتغال است یا نتیجه ناگزیر الگو های اشتغال؟ الان اشتغال ما مخرب است، چون داریم در الگوی مردانه کار می کنیم، نه الگو های زنانه. اگر اجرای طرح دورکاری واقعاً درست انجام می شد و به شکل ناقص فعلی اجرا نمی شد و اگر قالب ها و الگو های اشتغال زنان به لحاظ شکل، زمان و مکان حساب شده بود، باز هم اشتغال زنان مخرب محسوب می شد؟

پیامد های منفی اشتغال زنان نتیجه الگو های اشتغال است نه اصل اشتغال

من شخصاً بیشتر می توانم ساعت کارم را خودم تعریف کنم و با اینکه بیشتر هم کار می کنم و بیشتر هم مسیولیت دارم، کارم این قدر برای بچه ام مخرب نیست که مثلاً کار مسیول دفتر من برای فرزندش. ایشان بچه دبستانی دارد. بار ها پیش آمده که بچه اش مریض بوده، او را در خانه گذاشته و آمده سر کار و از اینجا مدام زنگ زده که خوبی؟ داروهایت را خورده ای؟ خوابیدی؟ چه کار می کنی؟ این اشتغال مخرب است ولی من با اینکه حداقل سه برابر ایشان کار می کنم، چون کارت نمی زنم و ساعت کاری مشخص ندارم، کارم مخرب نیست. اگر یک روزی بچه ام تب داشته باشد، می گویم من امروز نمی توانم بیایم. در خانه کارتابلم را بررسی می کنم و برای اینکه خیالم راحت باشد حقوقم حلال است، در طول هفته، روزی چند ساعت بیشتر می ایستم تا آن روزی که نیامده ام، جبران شود. کار من مخرب نیست، چون انعطاف دارد. معلوم می شود، آن چیزی که تخریب می کند اصل اشتغال نیست. موارد دیگری از جمله الگو های اشتغال و فرهنگ اشتغال هم مطرح است.

تحمیل تلقی های مردانه بر استنباط احکام دینی

گاهی حتی مردان متدین و فرهیختگان نگاه های به شدت بسته ای به حوزه اختیارات و قابلیت های زنان دارند. برخی افراد با نگاه های متکی به استیلای مردانه، زن را هر جایی که به او نیاز هست، به کار می گیرند و از وجود و توان، ظرفیت ها و قابلیت هایش استفاده می کنند. هروقت هم که خواستند، مسلوب الاختیارش می کنند و ورود زنان به آن عرصه، با توجیه و تبیین شرعی و دینی، ممنوع می شود!

آنجا که بحث عقلانیت است، می گوییم زنان عاطفی هستند؛ عاطفه زنانه مانع از این است که از عقلشان درست استفاده کنند! آن وقت از همین زنی که احساسش مانع بوده که عقلش را به کار بیندازد، انتظار داریم نسل عاشورایی تربیت کند! آخر این زنی که همه اش احساس است و احساسش مانع تصمیم و انتخاب عاقلانه بهنگام است، چطور نسل عاشورایی تربیت کند؟ موقعی که این زن قرار است بچه اش را قربانی باورهایش کند، نمی گویند عاطفه اش مانع می شود. آنجا عاطفه ندارد که می گذارد بچه اش برود جبهه و کشته شود؟ من اگر پسر داشته باشم، او را به جبهه می فرستم و پای کشته شدنش هم می ایستم، ولی معتقدم مادری هستم که عقلم بر من حاکم است. بر اساس تعهد و عقلانیت زندگی می کنم. این تعهد عقلانی من می گوید باید از بچه ام بگذرم. چطور اینجا نمی گویند که احساس این زن مانع عقلش است، اما در باب قضاوت، احساس زن مانع حکم و قضاوت عاقلانه اش است؟

قضاوت اولویت زنان نیست و الا زنان هم مثل مردان توانایی قضاوت دارند

بحث من اصل جواز یا فقدان جواز برای قضاوت زنان نیست؛ بلکه مسیله زاویه تحلیل آقایان است. آیا در کشور هایی که زنان بخش مهمی از بدنه نظام قضایی را تشکیل می دهند، احکام همه احساسی است و احکام حضرات قضات ما همه بر مبنای عقلانیت است؟ شخصاً معتقد نیستم که زن قضاوت کند، اما می خواهم بگویم این مقدماتی که می چینند، غلط است.

اگر شرع مبین گفته است که زنان قضاوت نکنند، برای این است که اولویت وظایف زن نیست، نه اینکه نمی تواند. زنان هم مثل مردان دارای برخی توانایی ها و ضعف های شخصی اند. همه زنان نمی توانند قاضی شوند همان گونه که همه مردان هم از عهده آن بر نمی آیند. آیا همه مردان می توانند جراح یا آتش نشان شوند؟ اینها دیگر شخصی است نه جنسی. معتقدم خیلی از زن ها اگر قاضی هم شوند، قاضی خوبی می شوند. آتش نشان شدن هم جای خودش را دارد. بحث توانایی یا ناتوانی نیست، ما به تنوع نقش ها و تقسیم کارکرد ها معتقدیم. این نکته با این سخن که زن نمی تواند متفاوت است.

پیشرو بودن نظرات رهبر انقلاب در مسایل روز جامعه زنان؛ اشتغال و ورزش قهرمانی

معتقدم تلقی های مردان در بسیاری از افراد، به شدت بر استنباط آنها از متون دینی تحمیل شده است. اگر شرع مبین به من بگوید این کار نباید بشود، می گویم چشم. چند روز پیش به کسی می گفتم که حضرت آقا، هر از چند گاهی، یک دفعه پتکی را چنان می زنند به ساختمان ذهنی آدم که هر چه در ذهن خودت، آسمان ریسمان کرده ای، باطل می شود و تو می بینی که چه چیز هایی برای خودت ساخته و باور کرده بودی!

من از جوانی شاغل بودم ولی همواره تلقی ام این بود که اشتغال زن در حوزه ای معتبر و قابل پذیرش است که به یک دلیل غیر از دلیل اقتصادی قابل تایید باشد. سخنم به این معنا نیست که کار درآمد محور حرام است، ولی معتقد بودم خیلی هم قابل دفاع نیست. می گفتم اگر قرار بود مثلاً کارمند باشم، سرکار نمی رفتم، چون معلوم نیست چنین کاری خیلی با روح شریعت سازگار باشد، مگر در مواردی که خدمتی شایسته از من برای جامعه برآید و از دانش و تخصص من استفاده شود یا به یک تنگنای اقتصادی گرفتار شده باشم تا بتوانم کارم را توجیه کنم.

اما در نشست راهبردی در محضر آقا، ایشان جمله ای گفتند که تمام نظام ذهنی ام را در این خصوص به هم ریخت. ایشان گفتند ما اشتغال زنان را قبول داریم؛ چه اشتغالی که در جریان نیاز های جامعه باشد و چه در راستای مسایل اقتصادی (نقل به مضمون). بالاخره ما ایشان را قبول داریم یا نداریم؟ ایشان کسی است که برای ما حجت است و خط مشی معلوم می کند. ایشان همچنین سخنی گفتند که اصلاً باورم نمی شد. سخنشان درباره ورزش کاران زن بود.

من یکی از کسانی بودم که همیشه نسبت به حضور زنان در میادین ورزشی جهانی واکنش منفی داشتم و فکر می کردم نظام این ماجرا را از سر اجبار و محذوریت می پذیرد. تلقی من این بود که ورزش خانم ها اولاً ورزش عمومی باشد، نه حرفه ای. بعد هم اگر قرار است حرفه ای باشد، در میادین داخلی برگزار شود تا مدیریتش دست خودمان باشد. اما رهبر انقلاب جمله ای گفتند با این مضمون که همه ما باید از این خانم های ورزشکار تشکر کنیم. ایشان با فرمایشات حکیمانه خود به تمامی چیز هایی که در ذهنمان ساخته بودیم، خدشه وارد کرد. اتفاقاً حضرت آقا گفتند ما باید به همین ها افتخار کنیم و باید تشکر هم کنیم! امام (ره) هم همین طور بودند. ایشان هم در مسیله حجاب بازیگران زن، درباره تک خوانی زنان و موارد دیگر، همه را بهت زده می کردند.

نگاه ما نسبت به زنان به شدت به گسترش نیاز دارد

این مسیله نشان می دهد نگاه ما گاهی به شدت به گسترش نیاز دارد. تازه من در مقایسه با خیلی از این حضرات آقایان، آدم تنگ نظری نیستم. ما باید جداً نسبت به نگاه های بسته کسانی که از زن، موجودی مسلوب الاختیار می سازند که فقط باید بنشیند و در دنیای مردانه ببیند کدام کار زمین مانده است تا با تواضع و فروتنی آن بار را بردارد محتاط باشیم و جدا در این آرا تردید کنیم.

قصه رفتار بعضی از آقایان با متون و نصوص دینی، قصه رفتار بنی اسراییل است با حکم ذبح گاو. اگر متن دینی بگوید نماز بخوانید، مثل همان ماجرای گاو، دایم واکاوی می کنند که کی؟ کجا؟ چطور؟ با چه پشتوانه ای؟ اما اگر بگوید می توانید زن دوم بگیرید، نمی پرسند کی؟ در چه شرایطی؟ با چه اقتضایاتی؟ یک باره حکم، عام و شامل تلقی می شود! بعضی ها وقتی از حدیثی یا روایتی بخواهند به حکم فقهی شان برسند، کمال دقت را می کنند، اما به احکام و احادیث نقصان عقل که می رسند، اصلاً هیچ احتیاجی به بررسی و دقت در متن و محتوا ندارند. وقتی با احکام الهی این طور برخورد می کنیم، منتظر کدام خروجی مثبت هستیم؟ تاکید می کنم که شخصاً درباره هیچ یک از احکام مسلم شرعی، واکنش مخالفت گونه یا مقاومت گونه ندارم، بلکه بحث من نوع مواجهه ای است که بعضی افراد با احکام دین به ویژه درباره مسایل زنان دارند.

اتفاقی که در این زمینه می افتد، این است: حالا من فرهمند از نوجوانی خاک مدرسه علمیه و درس و بحث حوزه را خورده ام؛ صد ها و هزار ها زنی را ببینید که تحت تاثیر این اختلاف نظر ها متحیر و پریشان و مردد مانده اند و حتی آن زن و دختر جوان چادری و باحجاب ما با دین مسیله پیدا کرده است. البته نه با دین، بلکه با متدین ها مسیله دارد، اما پای دین می گذارد.

مقایسه تامل برانگیز دو حکم شرعی

ماجرای لایحه خانواده در مجلس یادتان هست؟ نگرانی آقایان، اجبار به ثبت ازدواج موقت و ایجاد محدودیت در این زمینه بود! همان خدایی که حکم ازدواج دایم و موقت و متعدد را صادر کرده، گفته است زن این وظیفه را ندارد که در خانه آب به دست شوهرش بدهد. عدالت بین همسران واجب است، اما کار خانه برای زن مستحب است. رعایت عدالت، واجب و شرط جواز و مشروعیت ازدواج متعدد است، اما همان خدا گفته است زن وظیفه واجب ندارد به بچه شیر بدهد. به اینجا که می رسیم، همه می خواهند به مستحبات عمل کنند، اما آنجا که می رسیم، کنار می کشند. اینکه زن بی توقع عاطفه ورزی می کند، معنی اش این نیست که مرد از زیر بار تکالیفش شانه خالی کند و احساس وظیفه نکند.

یکی از دلایل اصرار زنان بر اشتغال، فرار از نگاه تحقیرآمیز مردان در قضیه نفقه است

همچنین نگاهی که بعضی از مردان نسبت به تامین نیاز های مالی زنان دارند و این نقش را این قدر بزرگنمایی می کنند و متاسفانه در برخی افراد، کار را به توهین و تحقیر می کشند، باعث می شود بعضی زن ها این قدر دنبال استقلال مالی باشند که گاه با این کار هم به خودشان آسیب می زنند و هم به خانواده و گاهی حتی به تعادل اشتغال و اقتصاد جامعه. تمام این کار ها برای فرار از نگاه تحقیرآمیز مردان و قضیه نفقه است.

ساختار تربیت خانواده، ساختاری است با محوریت مرد، نه زن. قرآن می فرماید: «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا اَنْفُسَکُمْ وَ اَهْلِیکُمْ ناراً» (آیه 6 سوره تحریم) یعنی مرد جوابگوی خیر و شر خانواده و مسیول صلاح و فساد خانواده است. اما شما وقتی می خواهید مسیولیت را واگذار کنید، روی دوش زنان می گذارید. موقعی که می خواهید اختیارات بدهید، به مرد می دهید؟! معنی قوامیت چیست؟ قوامیت یعنی مسیولیت این خانواده با مرد است. این امر نشان می دهد برخورد ابزاری با متون دینی در خدمت نگاه های مردانه قرار دارد و در جامعه اتفاق می افتد.

دستور داهیانه حضرت آقا در خصوص تشکیل شورای فقهی زنان هم متاسفانه بر زمین مانده است. امیدوارم با تلاش و مطالبه شما جوان تر ها و مادران جوان، وضعیت به سمت تحقق ساختار های مطلوب و اصلاحات فرهنگی کامل و تولید محتوای قابل قبول در این عرصه، با رویکرد دینی برود و وقتی دختران ما، همسر و مادر شدند، وضعیت مناسب تری در انتظارشان باشد. البته آرمانی ترین وضعیتی که ما آرزو می کنیم، دولت کریمه مهدوی است که امیدوارم فرصت درکش را داشته باشیم.