آرامگاه بانوی پر آوازه ایرانی

وقتی اسم آرامگاه بانوی پر آوازه ایرانی به میان می آید، در واقع به یاد دو شخصیت بزرگ، پروین اعتصامی که در قم آرمیده و بانو امین که در اصفهان دفن شده است، می افتیم. این دو بانوی بی نظیر، هر کدام در عرصه خودشان، نام ایران و فرهنگ غنی اش را به اوج رساندند و یادگاران بزرگی برای ما به جا گذاشتند. بیایید با هم سری به زندگی و مزار این ستاره های درخشان بزنیم.

در تاریخ پربار کشورمان، کم نبوده اند زنانی که با دانش، هنر و معنویت خود، مسیر تاریخ را تغییر داده اند. این بانوان، نه تنها در زمان حیات خودشان چراغ راه بودند، بلکه میراثی از خود به جا گذاشتند که هنوز هم الهام بخش نسل های زیادی است. شناخت آرامگاه این بزرگان، فقط یک سر زدن ساده به یک مکان تاریخی نیست؛ در واقع سفری است به ریشه های فرهنگی و معنوی ما. اینجاست که داستان زندگی های پرفراز و نشیبشان، مبارزاتشان و دستاوردهایشان دوباره جان می گیرد و یادمان می آورد که چقدر جای این بزرگان در قلب تاریخ ایران پررنگ است.

پروین اعتصامی؛ گوهری در شعر فارسی و آرامگاهش در قم

پروین اعتصامی، شاعری که نامش با ادبیات فارسی گره خورده، واقعاً یک گوهر درخشان بود. شاید باورش سخت باشد که در آن زمان، دختری از تبریز بتواند چنین جایگاهی در ادبیات پیدا کند، اما پروین نشان داد که استعداد و اراده حد و مرزی نمی شناسد.

زندگی پروین؛ از تبریز تا اوج شعر

رخشنده اعتصامی، که ما او را به اسم پروین می شناسیم، در اسفند ماه ۱۲۸۵ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد. فکرش را بکنید، در خانواده ای که پدرش، یوسف اعتصامی، خودش اهل قلم و فرهنگ بود، عجیب نبود که پروین هم از همان کودکی بوی شعر و کتاب را به مشامش بخورد. پدرش که یک مترجم و نویسنده حسابی بود، واقعاً نقش پررنگی در شکل گیری ذوق و استعداد پروین داشت. او بود که پروین را با زبان های فارسی، عربی و انگلیسی آشنا کرد و کمک کرد تا این غنچه شاعری، از همان سال های اول زندگی شکوفا شود.

از همان کودکی، پروین شروع به سرودن شعر کرد. استادان بزرگی مثل ملک الشعرای بهار و دهخدا، استعداد بی نظیر این دختر جوان را خیلی زود کشف کردند و حسابی تشویقش کردند. پروین در مدرسه ی آمریکایی ایران بتل تحصیل کرد و آنقدر باهوش بود که توی همه ی درس ها شاگرد ممتاز بود. حتی بعد از اتمام تحصیل هم مدتی در همان مدرسه به تدریس ادبیات انگلیسی پرداخت. راستی، یادتان باشد که پروین در جشن فارغ التحصیلی اش یک سخنرانی معروف درباره حقوق زنان ایراد کرد؛ چیزی که در آن زمان واقعاً جسورانه و پیشرو بود. او برای زندگی شخصی اش، در ۲۸ سالگی ازدواج کرد، اما این ازدواج مدت زیادی دوام نیاورد و به دلیل اختلاف فکری، بعد از حدود یک سال به جدایی کشید. این اتفاق، اگرچه تلخ بود، اما نتوانست شعله ی شاعری پروین را خاموش کند.

چرا پروین پرآوازه شد؟

اصلاً بیایید ببینیم چه چیزی پروین را به یک بانوی پر آوازه ایرانی تبدیل کرد. راستش را بخواهید، دلیلش فقط استعدادش نبود، بلکه سبک و مضامین شعری اش بود که او را از بقیه متمایز می کرد.

• سبک و مضامین شعری خاص: پروین استاد بلامنازع مناظره بود. یعنی شعرهایش را در قالب گفت وگو بین انسان ها، حیوانات و حتی اشیاء می سرود. این روش، پیام های اخلاقی، ظلم ستیزی و عدالت خواهی او را به شکلی دلنشین و تأثیرگذار به مخاطب می رساند. او از حقوق زنان دفاع می کرد و همیشه همدردی اش را با محرومان و ستم دیدگان جامعه نشان می داد.
• دیوان اشعار بی نظیر: اولین چاپ دیوان او در سال ۱۳۱۴، با مقدمه ای از ملک الشعرای بهار، غوغایی به پا کرد. استقبال از این دیوان به قدری بود که پروین را به یکی از مشهورترین شاعران زن ایران تبدیل کرد.
• روحیه آزادگی: شاید یکی از قشنگ ترین ویژگی های پروین، روحیه آزاد و مستقلش بود. او حتی پیشنهاد رضاشاه برای تدریس به ملکه و ولیعهد را نپذیرفت و مدال لیاقت دولتی را هم قبول نکرد. این کارها نشان می داد که پروین به هیچ قیمتی حاضر نیست استقلال و آزادگی اش را فدا کند. شعر صاعقه ما ستم اغنیاست گویای همین روحیه است.

بسیاری از بزرگان ادبیات، پروین را هم تراز با شاعران تراز اول ایران می دانستند. محمد قزوینی او را رابعه دهر و ملکه النسای شواعر لقب داده بود و قصایدش را با قصاید ناصر خسرو مقایسه می کرد. محمدعلی اسلامی ندوشن هم پروین را بزرگترین شاعر زن در ادبیات فارسی می دانست.

«این قطعه را برای سنگ مزار خودم سروده ام؛ چنین گفت پروین به خاکش چو رفت، ز دنیا که رفتیم، خاکش چه گفت؟»

سفر ابدی پروین در قم

حیف که عمر این گوهر شعر و ادب کوتاه بود. پروین در فروردین ماه ۱۳۲۰، در حالی که فقط ۳۵ سال داشت، به خاطر بیماری حصبه درگذشت. فوت او شوک بزرگی برای جامعه ادبی ایران بود. او در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) در شهر قم و در آرامگاه خانوادگی اش به خاک سپرده شد. روی سنگ مزارش، قطعه شعری از خودش حک شده که خودش برای سنگ مزارش سروده بود. این شعر، در کنار محل دفن او، هر سال پذیرای علاقه مندان به ادبیات و زائرانی است که به قم می آیند.

میراثی که از پروین به جا ماند

پروین اعتصامی با اینکه عمر کوتاهی داشت، اما میراثی جاودان از خود به یادگار گذاشت:

• روز بزرگداشت پروین اعتصامی: روز ۲۵ اسفند، همزمان با تولد پروین، به نام روز بزرگداشت پروین اعتصامی نامگذاری شده است.
• جایزه ادبی پروین اعتصامی: این جایزه که از سال ۱۳۸۳ شروع به کار کرده، با هدف تقدیر از خدمات پروین و حمایت از خلاقیت های ادبی زنان ایرانی، هر سال به بهترین آثار ادبی بانوان اهدا می شود.
• خانه پروین اعتصامی: خانه ای که پروین در تبریز در آن به دنیا آمد، حالا به یک موزه تبدیل شده و یادگارهایی از زندگی و آثار او را در خود جای داده است.

اسم پروین اعتصامی و شعرهایش تا به امروز در کتاب های درسی ما هست و نسل به نسل، دانش آموزان با اشک یتیم، ای مرغک و متاع جوانی او آشنا می شوند. او واقعاً یک زن تاثیرگذار بود که هنوز هم بعد از این همه سال، حرف هایش تازه و شنیدنی است.

بانو مجتهده امین؛ ستاره عرفان و دانش و آرامگاهش در اصفهان

از پروین که بگذریم، می رسیم به بانویی دیگر که در جهان علم و عرفان، نامش درخشید: بانو مجتهده امین اصفهانی. او نه یک شاعر، بلکه یک عالم، فیلسوف و عارف بود که راه را برای بسیاری از زنان در مسیر تحصیل علوم دینی هموار کرد.

حکایت زندگی یک بانوی مجتهده

نصرت السادات امین، که ما او را بیشتر به بانو امین می شناسیم، در سال ۱۲۷۸ شمسی در اصفهان به دنیا آمد. او هم مثل پروین، در یک خانواده مذهبی و سرشناس بزرگ شد. پدرش، امین التجار اصفهانی، از افراد متدین و بخشنده اصفهان بود. بانو امین در ۱۳ سالگی ازدواج کرد و با اینکه مسئولیت های زندگی و تربیت فرزندانش (که متأسفانه جز یک پسر، بقیه را از دست داد) را بر دوش داشت، اما هرگز از عطش دانش اندوزی اش دست نکشید.

اشتیاق او به تحصیل علوم دینی، از همان جوانی شروع شد. خودش می گفت که در سن ۲۰ سالگی، دلبستگی شدیدی به علم پیدا کرده. فکرش را بکنید، با وجود همه محدودیت ها و بدون اینکه به مدرسه ای رسمی برود، فقه، اصول، فلسفه و عرفان را نزد اساتید زمان خود فرا گرفت. رسیدن به درجه اجتهاد در چهل سالگی، آن هم در دورانی که حضور زنان در این عرصه ها تقریباً بی سابقه بود، واقعاً یک شاهکار محسوب می شود. او از مراجع بزرگی اجازه اجتهاد گرفت و به عنوان تنها مجتهده زن زمان خود، نامش را در تاریخ ثبت کرد.

«علامه محمدتقی جعفری درباره بانوی ایرانی می گوید: نظر به مقامات عالیه روحی که بانوی ایرانی در آن موفق شده اند، باید ایشان را از گروه نخبه ای از دانشمندان به شمار آورد که به اضافه فرا گرفتن دانش، به تولد جدید در زندگانی نایل می شود.»

جایگاه ویژه بانو امین در تاریخ

چرا بانو امین اینقدر پرآوازه شد؟ دلایل زیادی برای شهرت و جایگاه رفیع او وجود دارد:

• مقام علمی بی نظیر: او تنها مجتهده زن زمان خود بود، مفسر کل قرآن کریم، فیلسوفی که در پیچیده ترین مباحث فلسفی حرف برای گفتن داشت و عارفی که سال ها در مسیر سیر و سلوک قدم گذاشته بود.
• تأثیرگذاری بر علمای بزرگ: عظمت علمی و معنوی بانو امین به حدی بود که علمای بزرگ زمان، از جمله علامه طباطبائی و علامه جعفری، مشتاق دیدار او بودند و مقام علمی و عرفانی اش را ستایش می کردند. تصور کنید، مردان عالم و پرنفوذ آن دوره، از دانش و عرفان یک بانو به شگفتی می آمدند!
• مبارزه فرهنگی: بانو امین فقط به درس خواندن و مطالعه اکتفا نکرد. او یک مبارز فرهنگی تمام عیار بود. در دوره ای که جریان تجددگرایی غربی سعی در تغییر هویت زن مسلمان داشت، بانو امین با تأسیس مکتب فاطمه (س) و دبیرستان دخترانه امین قدم بزرگی در حفظ و ترویج هویت اسلامی زنان برداشت. او معتقد بود زن باید تحصیل کند، بداند و در جامعه خدمت کند.
• تألیفات ارزشمند: بانو امین آثار علمی زیادی از خود به جا گذاشت که از مهمترین آن ها می توان به تفسیر مخزن العرفان در ۱۵ جلد (که خودش تفسیر کاملی از قرآن کریم است)، اربعین الهاشمیه (عصاره اندیشه فلسفی و عرفانی او)، سیر و سلوک در روش اولیاء و روش خوشبختی اشاره کرد. این آثار، عمق دانش و عرفان او را به خوبی نشان می دهد.

رهبر معظم انقلاب هم در سخنرانی خود در دیدار روحانیون و طلاب حوزه علمیه اصفهان درباره ایشان فرمودند: «این حوزه (اصفهان)، حوزه ای بود که در یک دوره، یک مجتهد و فقیه و فیلسوف زن در آن پرورش یافت».

آرامگاه بانو امین در تخت فولاد اصفهان

بالاخره، این شمع فروزان دانش و عرفان، در ۲۳ خرداد ماه ۱۳۶۲ (اول رمضان ۱۴۰۳ قمری) در سن ۹۴ سالگی خاموش شد. پس از یک تشییع باشکوه، پیکر بانو امین در مجموعه تاریخی و معنوی تخت فولاد اصفهان، در تکیه خانوادگی خودشان به خاک سپرده شد. تخت فولاد، خودش یک دنیا تاریخ و معنویت است؛ آرامگاه بسیاری از بزرگان و علمای اصفهان و ایران. مزار بانو امین در این مکان مقدس، به محلی برای زیارت، الهام گیری و یادآوری مقام شامخ این بانوی دانشمند و عارف تبدیل شده است.

ایشان در کمال زهد و تقوا و سادگی زندگی می کردند و هرگز اهل تظاهر و تشریفات نبودند. انس و الفتی ویژه با قرآن و روایات داشتند و بیشتر اوقاتشان را پس از انجام امور منزل، به مطالعه می گذراندند. عبادت و راز و نیاز هیچ وقت از برنامه هایشان حذف نمی شد. علامه طباطبایی، آن فیلسوف و مفسر بزرگ، از سجده های طولانی و قنوت های پرمعنای بانو امین تعریف می کردند که نشان از عمق سیر و سلوک معنوی ایشان داشت.

بانوان پرآوازه ایرانی؛ از شعر تا عرفان، میراثی برای همیشه

همانطور که دیدید، آرامگاه بانوی پر آوازه ایرانی، ما را به دو دنیای متفاوت اما به یک اندازه درخشان می برد. از پروین اعتصامی، شاعر عدالت جو و آزاده که با قلمش فریاد حق خواهی سر داد، تا بانو مجتهده امین، بانوی عالم و عارف که با دانش و معنویتش، راهگشای زنان در مسیر علم شد.

این دو بانوی بزرگ، هر کدام به شیوه خود، نقشی بی بدیل در غنای فرهنگی، ادبی و معنوی ایران ایفا کردند. پروین با اشعار پرمغز و مناظره های ماندگارش، ادبیات فارسی را به اوج رساند و بانو امین با دانش گسترده و آثار گران بهایش، چراغ راهی برای جویندگان حقیقت و معرفت شد.

آرامگاه های این بزرگان، تنها چند سنگ و خاک نیستند؛ آن ها نمادهایی از اراده، پشتکار و تأثیرگذاری زنان ایرانی در طول تاریخ هستند. این مکان ها، یادآور افتخاراتی هستند که شاید در هیاهوی زندگی روزمره فراموششان کنیم. وظیفه ماست که این میراث گران بها را حفظ کنیم، به نسل های آینده بشناسانیم و اجازه ندهیم غبار فراموشی بر چهره درخشان این بانوان پرآوازه ایرانی بنشیند. داستان زندگی آن ها، دعوتنامه ای است برای همه ما تا با الهام از تلاش و اراده شان، مسیر خودمان را در جهت پیشرفت و تعالی پیدا کنیم.