ولی قهری یعنی چی

ولایت قهری در واقع یک نوع سرپرستی قانونیه که به طور طبیعی و بدون نیاز به حکم دادگاه، پدر و جد پدری نسبت به فرزندان محجور خودشون دارن. این ولایت برای حمایت از کسانی هست که خودشون نمی تونن از پس کارهای مالی و حقوقی شون بربیان و نیاز به یک نماینده قانونی دارن.

حالا شاید براتون سوال پیش بیاد که اصلاً این ولی قهری کی هست و دقیقاً چه کارهایی می کنه؟ یا مثلاً چه فرقی با قیم داره؟ چرا بهش می گن قهری؟ تو این مقاله قراره خیلی خودمونی و ساده، همه ابعاد این موضوع رو از سیر تا پیاز با هم بررسی کنیم. هدفمون اینه که هر سوالی که تو ذهنتون هست، یه جواب روشن و قابل فهم براش پیدا کنیم تا وقتی با مسائل حقوقی روبه رو شدید، دست و پاتون گم نشه و بتونید آگاهانه تصمیم بگیرید.

ولایت قهری؛ پایه و اساس حمایت قانونی از محجورین

اول از همه بیایید ببینیم اصلاً این عبارت ولی قهری از کجا اومده و چه معنی ای داره. یه جورایی میشه گفت که این مفهوم، سنگ بنای حمایت قانونی از اون دسته از افراد جامعه س که خودشون نمی تونن از حق و حقوقشون دفاع کنن یا امور مالیشون رو اداره کنن. این یعنی قانون گذار ما حسابی حواسش به این افراد هست و برای اینکه آسیبی بهشون نرسه، یه سری سازوکار مشخص رو تعیین کرده.

ولایت و قهری، معنی لغوی چی میگن؟

اگه بخوایم خیلی ساده بگیم، کلمه «ولایت» توی زبان فارسی و عربی به معنی سرپرستی، سلطه، دوستی و عهده داری امور یه نفره. مثلاً وقتی می گیم «ولی امر»، یعنی کسی که سرپرستی امور رو به عهده داره و تصمیم گیرنده اصلیه. حالا کنارش کلمه «قهری» رو هم داریم که ریشه ش به «قهر» برمی گرده. ولی اینجا منظور از قهر و دعوا نیست! منظور اینه که این ولایت و سرپرستی، به صورت «اجباری»، «طبیعی» و «به حکم قانون» اتفاق می افته و هیچ کس نمی تونه ازش فرار کنه یا برای به وجود اومدنش دنبال اجازه کسی باشه. یعنی نه پدر و جد پدری می تونن بگن نمی خوایم، و نه دادگاه نیازی به صدور حکم خاصی برای شروع این ولایت داره. انگار قانون از همون اول این ولایت رو بهشون تحمیل می کنه تا حواسشون به بچه هاشون باشه.

ولی قهری در اصطلاح حقوقی، داستان از چه قراره؟

حالا اگه بخوایم از نظر حقوقی نگاه کنیم، «ولی قهری» یعنی اون پدر یا جد پدری که به صورت کاملاً قانونی و اتوماتیک، بر فرزندان کوچیک یا اونایی که مشکل عقلی یا ذهنی دارن، سرپرستی و سلطه قانونی داره. این سلطه فقط برای این نیست که بگه چیکار کنن، بلکه برای محافظت ازشون و مدیریت اموالشونه. قانون گذار ما (توی ایران) اومده و گفته که پدر و جد پدری، به دلیل نسبت خونی نزدیک و محبتی که معمولاً به فرزند دارن، بهترین گزینه ها برای این ولایت هستن. این یعنی قانون ما به عواطف خانوادگی هم توجه خاصی داشته.

مهم ترین چیزی که باید بدونیم اینه که ولی قهری، نماینده قانونی محجوره. یعنی اگه بچه کوچیکی بخواد خونه ای بفروشه یا ارثی بهش برسه، این ولی قهریه که به جای اون اقدام می کنه. البته با این شرط و شروط که همیشه باید مصلحت و غبطه اون بچه یا محجور رو در نظر بگیره. به قول معروف، ولی قهری وکیلیه که خود قانون اونو برای محجور انتخاب کرده.

اهلیت و محجور؛ ریشه نیاز به ولی قهری از کجاست؟

شاید براتون سوال پیش بیاد که اصلاً چرا یه نفر نیاز به «ولی» داره؟ جوابش برمی گرده به یه مفهوم حقوقی به اسم «اهلیت». اهلیت یعنی توانایی قانونی برای انجام کارهای حقوقی مثل خرید و فروش، امضای قرارداد، ازدواج و کلاً هر نوع تصرف در اموال و حقوق. قانون ما میگه هر کسی برای اینکه بتونه معامله کنه و کارای حقوقی انجام بده، باید اهلیت داشته باشه و خودش مسئول تصمیماتش باشه.

مواد ۲۱۰ و ۲۱۱ قانون مدنی هم روی همین موضوع تاکید دارن و میگن که برای داشتن اهلیت، طرف معامله باید «بالغ»، «عاقل» و «رشید» باشه. حالا اگه کسی یکی از این سه تا شرط رو نداشته باشه، توی اصطلاح حقوقی بهش میگن «محجور». محجور یعنی کسی که به دلیل کمبود سن یا مشکل در توانایی های ذهنی اش، نمی تونه خودش کارهای مالیش رو اداره کنه یا تصمیمات درستی بگیره. برای همین، قانون، این افراد رو مورد حمایت ویژه ای قرار داده و برای حفظ منافعشون، نیاز به یک سرپرست قانونی میبینه. مثلاً:

• یه بچه کوچیک که هنوز به سن بلوغ نرسیده (صغیر).
• کسی که عقل درستی نداره و قدرت تشخیص خوب و بد رو نداره (مجنون).
• یا کسی که سنش زیاد شده ولی تو امور مالیش خوب عمل نمی کنه و پول هاش رو بی جهت هدر میده (سفیه یا غیررشید).

برای همین، قانون اومده و برای حمایت از این «محجورین»، ولی قهری رو در نظر گرفته تا ازشون محافظت کنه و کارهاشون رو سر و سامون بده. این کار برای جلوگیری از ضررهای مالی و حقوقی به این افراد انجام میشه، چون ممکنه افراد سودجو از بی اطلاعی یا ضعف اون ها سوءاستفاده کنن.

چه کسانی ولی قهری محسوب میشن؟ (پدر و جد پدری به صورت انحصاری)

یکی از مهم ترین نکاتی که توی بحث «ولایت قهری» باید حسابی بهش توجه کنیم، اینه که قانون گذار ما خیلی صریح و شفاف گفته که فقط و فقط «پدر» و «جد پدری» (یعنی پدرِ پدر) می تونن ولی قهری باشن. یعنی چی؟ یعنی مادر، عمو، دایی، خاله، عمه و کلاً بقیه فامیل، هیچ کدوم ولایت قهری ندارن. شاید این موضوع برای بعضی ها عجیب باشه، اما قانون ما اینجوری تصمیم گرفته. اگه پدر و جد پدری نباشن، اون موقع داستان فرق می کنه و پای «قیم» به ماجرا باز میشه که جلوتر بهش می رسیم.

تقدم و تأخر ولایت؛ اولویت با کیه؟

شاید سوال پیش بیاد که اگه هم پدر و هم جد پدری زنده باشن، کی ولی قهری به حساب میاد؟ اینجا قانون مدنی میگه که اولویت با «پدر» هست. یعنی تا زمانی که پدر زنده و دارای اهلیته، ولایت با اونه و او سرپرست قانونی محجور محسوب میشه. اگه پدر فوت کنه، یا به هر دلیلی دیگه نتونه امور فرزند رو اداره کنه (مثلاً خودش محجور بشه یا صلاحیتش از بین بره)، اون موقع ولایت به صورت خودکار و قهری به «جد پدری» می رسه. توی ماده ۱۱۸۱ قانون مدنی هم به این موضوع اشاره شده و ترتیب ولایت رو مشخص کرده. این یعنی قانون یک مسیر مشخص رو برای سرپرستی قانونی تعیین کرده تا هیچ ابهامی باقی نمونه.

چه افرادی تحت ولایت قهری قرار می گیرن؟ (مولی علیه)

به اون کسی که تحت ولایت قهری قرار می گیره، توی اصطلاح حقوقی «مولی علیه» میگن. حالا بیایید ببینیم این مولی علیه شامل چه کسانی میشه:

صغیر؛ بچه کوچولوها که هنوز بزرگ نشدن

صغیر به کسی میگن که هنوز به سن بلوغ شرعی نرسیده. توی قانون مدنی ما، سن بلوغ برای دخترها ۹ سال تمام قمری و برای پسرها ۱۵ سال تمام قمریه. تا قبل از رسیدن به این سن، بچه ها صغیر محسوب میشن و چون نمی تونن تصمیمات حقوقی و مالی بگیرن (مثلاً قرارداد ببندن یا اموالشون رو اداره کنن)، تحت ولایت قهری پدر و جد پدری قرار می گیرن. مثلاً اگه یه بچه ۱۰ ساله یه خونه به ارث ببره، پدر یا جد پدریش هستن که باید کارهای اداری و مالی اون خونه رو انجام بدن و البته باید همیشه مصلحت بچه رو در نظر بگیرن. این ولایت تا زمانی که بچه به سن بلوغ و بعد از اون به سن رشد برسه، ادامه داره.

غیر رشید (سفیه)؛ اونایی که تو خرج کردن دست و دلشون بازه!

غیر رشید یا سفیه، به کسی میگن که تصرفاتش توی اموال و حقوق مالیش عاقلانه نیست. یعنی پول دستش بیاد، ممکنه خیلی راحت و بدون فکر و تدبیر خرجش کنه یا سرمایه گذاری های بیهوده انجام بده و ضرر کنه. مثلاً فکر کن یه جوون بیاد تمام ارث پدریشو یک شبه صرف خرید چیزای بی ارزش کنه یا بدون برنامه همه پولش رو خرج تفریحات بی مورد کنه. اگه این عدم رشد از کوچیکی باهاش بوده باشه (متصل به صغر باشه) و تا بعد از بلوغ هم ادامه پیدا کرده باشه، اون موقع هم تحت ولایت قهری قرار می گیره. ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی به این نکته اشاره داره. یعنی اگه کسی از بچگی این مشکل رو داشته و تا بزرگسالی هم ادامه پیدا کرده، ولی قهری همچنان مسئول امور مالی اونه.

مجنون؛ کسایی که توانایی تشخیص ندارن

مجنون به کسی میگن که مشکل عقلی و ذهنی داره و نمی تونه خوب و بد رو تشخیص بده یا امور خودش رو اداره کنه. اگه این جنون هم از کوچیکی وجود داشته باشه و تا بعد از سن بلوغ هم ادامه پیدا کرده باشه (متصل به صغر باشه)، اون شخص هم تحت ولایت قهری قرار می گیره. یعنی قانون فرض رو بر این میذاره که ولی قهری از اول مسئولیت این فرد رو داشته. اما اگه جنون بعد از سن رشد اتفاق بیفته، اون وقت برای شخص «قیم» تعیین میشه و از شمول ولایت قهری خارج میشه. این تقسیم بندی نشون میده که قانون چقدر به زمان شروع ناتوانی اهمیت میده.

ولایت قهری چه وظایف و اختیاراتی دارد؟ (از اداره اموال تا تربیت)

ولی قهری بودن فقط یک عنوان نیست، بلکه کلی وظیفه و اختیار پشتش هست. این وظایف و اختیارات در واقع برای اینه که از حقوق و منافع محجور محافظت بشه و زندگی او به بهترین شکل ممکن اداره بشه. هرچند که در نگاه اول ممکنه این قدرت زیاد به نظر بیاد، اما قانون برای اون محدودیت ها و مسئولیت های سنگینی هم در نظر گرفته.

اداره اموال و حقوق مالی؛ محافظت از سرمایه محجور

یکی از مهم ترین و اصلی ترین وظایف ولی قهری، مدیریت و اداره تمام اموال و حقوق مالی مولی علیه (همون محجور) هست. این شامل خرید و فروش، اجاره دادن، سرمایه گذاری، گرفتن مطالبات و کلاً هر اقدامی میشه که به اموال محجور مربوطه. مثلاً اگه محجور زمین یا مغازه ای داره، ولی قهری می تونه اون رو اجاره بده یا بفروشه. یا اگه قراره ارثی به محجور برسه، ولی قهری مسئول پیگیری و دریافت اونه. ولی یه نکته خیلی مهم وجود داره: «رعایت غبطه و مصلحت مولی علیه». یعنی ولی قهری حق نداره کاری کنه که به ضرر محجور باشه یا مثلاً اموال رو با قیمت خیلی پایین بفروشه یا در معامله ای با خودش، به محجور ضرر بزنه. هر تصرفی باید به صلاح محجور باشه و در جهت رشد و افزایش ثروتش. اگه ولی این مصلحت رو رعایت نکنه، ممکنه عزل بشه یا از دخالت در اموال محجور منع بشه. این یعنی حتی یک ولی قهری هم آزادی مطلق در تصمیم گیری های مالی نداره و همیشه چشمی از طرف قانون مراقب اوست.

مراقبت و مواظبت؛ همون پدر و مادر دلسوز

ولی قهری علاوه بر امور مالی، وظیفه مراقبت و مواظبت از مولی علیه رو هم داره. این وظیفه شامل نگهداری، تربیت، تأمین نیازهای اولیه زندگی (مثل خوراک و پوشاک)، فراهم کردن شرایط تحصیل و مراقبت های بهداشتی و درمانی مناسب برای محجوره. یعنی ولی قهری باید مثل یک پدر دلسوز، به فکر نیازهای روزمره، پیشرفت تحصیلی و سلامت جسمی و روانی فرزندش باشه. این مسئولیت از جنبه عاطفی و اخلاقی هم اهمیت زیادی داره و فراتر از صرفاً یک تکلیف حقوقی است.

نمایندگی قانونی؛ به جای محجور در دادگاه و ادارات

ولی قهری در واقع نماینده قانونی محجور در تمام امور حقوقی به حساب میاد. یعنی اگه محجور نیاز به طرح دعوایی در دادگاه داشته باشه یا کسی ازش شکایت کنه، این ولی قهریه که باید به نمایندگی از اون توی دادگاه حاضر بشه و از حقوقش دفاع کنه. یا اگه قراره قراردادی به نفع محجور بسته بشه، ولی قهری به جای اون امضا می کنه. در واقع، ولی قهری در هر کجای قانون که حضور محجور لازم باشه و او قادر به حضور یا تصمیم گیری نباشد، نقش او را ایفا می کند. این شامل امضای اسناد رسمی، پیگیری امور اداری و هر اقدام قانونی دیگری می شود.

حدود مسئولیت؛ باید پاسخگو باشه

ولی قهری در قبال اداره اموال و تربیت محجور مسئولیت داره و نمی تونه هر کاری دلش خواست انجام بده. اگه در اداره اموال کوتاهی کنه، یا از اختیاراتش سوءاستفاده کنه و به محجور ضرر بزنه، باید پاسخگو باشه و ممکنه مسئول جبران خسارت هم باشه. قانون در این موارد خیلی جدی برخورد می کنه چون هدفش حمایت از افراد آسیب پذیر جامعه س. این مسئولیت ها به ولی قهری کمک می کنه تا همیشه جانب احتیاط و مصلحت محجور را رعایت کند.

مهم ترین وظیفه ولی قهری، نمایندگی قانونی محجور و اداره امور مالی او با رعایت کامل غبطه و مصلحت وی است. هر اقدامی که به ضرر محجور باشد، می تواند منجر به سلب ولایت شود.

تفاوت های کلیدی: ولی قهری در مقابل قیم و وصی (رفع ابهامات رایج)

توی حقوق، گاهی اوقات کلمات مشابهی هستن که ممکنه آدم رو گیج کنن. ولی قهری، قیم و وصی سه تا از این کلمه ها هستن که با هم فرق دارن و هر کدوم مسئولیت های خاصی دارن. بیایید تفاوت های اصلیشون رو با هم مرور کنیم تا دیگه هیچ ابهامی نمونه و دقیقاً بدونید هر کدوم چه نقشی دارن.

ولی قهری در برابر قیم؛ منشاء و نظارت متفاوت

مهم ترین تفاوت بین ولی قهری و قیم، منشاء و نحوه به وجود اومدن سرپرستی شونه و اینکه چه کسی بر کارهاشون نظارت می کنه. این تفاوت ها خیلی مهم هستن:

ویژگی	ولی قهری	قیم
منشاء سرپرستی	مستقیم و اتوماتیک به حکم قانون (نسبت خونی پدر و جد پدری، از بدو تولد یا جنون/سفاهت متصل به صغر)	با حکم دادگاه (زمانی که ولی قهری وجود ندارد، فوت کرده، یا صلاحیت ندارد و یا جنون و سفاهت بعد از رشد اتفاق افتاده باشد)
افراد واجد شرایط	فقط پدر و جد پدری (به ترتیب اولویت)	هر فرد بالغ، عاقل و رشید که دادگاه او را صالح بداند (مثل مادر، خواهر، عمو، دایی و…)؛ حتی افراد خارج از فامیل
نظارت بر عملکرد	نظارت مستقیم و دائمی دادستان اغلب کمتر است، مگر در صورت گزارش سوءاستفاده یا خیانت. ولی قهری برای اداره اموال معمولاً نیازی به اجازه دادگاه ندارد.	تحت نظارت مستقیم دادستان و دادگاه (باید صورت حساب مالی سالانه ارائه دهد و برای برخی اقدامات مهم مانند فروش اموال غیرمنقول، اجازه دادگاه را بگیرد)
مدت زمان سرپرستی	تا زمان بلوغ و رشد محجور، یا فوت ولی/محجور، یا سلب ولایت	تا زمان بلوغ و رشد محجور، یا فوت قیم/محجور، یا عزل قیم توسط دادگاه. در صورت رفع جنون یا سفاهت نیز خاتمه می یابد.

به زبان ساده، ولی قهری مثل یک «سمت ارثی» می مونه که قانون به پدر و جد پدری میده، بدون اینکه نیازی به دخالت دادگاه باشه. اما قیم مثل یک «مدیر عامل» می مونه که دادگاه برای اداره امور محجور منصوب می کنه، چون ولی قهری ای در کار نیست یا اون ولی قهری صلاحیتش رو از دست داده. قیم مسئولیت ها و نظارت های بیشتری از سوی دادگاه و دادستان داره.

ولی قهری در برابر وصی؛ نقش مکملی

«وصی» کسیه که ولی قهری یا دادگاه (در صورت نبودن ولی قهری) برای انجام کارهایی خاص منصوبش می کنه. یعنی وصی به تنهایی سرپرست نیست، بلکه یه جورایی «دست راست» ولی یا قیمه و تحت نظر اون عمل می کنه:

• اگه ولی قهری قبل از فوتش، برای بعد از خودش یک نفر رو برای سرپرستی امور فرزندش تعیین کنه، اون شخص میشه «وصی». وصی در اینجا ادامه دهنده راه ولی قهریه و مسئولیت هایی رو که ولی قهری تعیین کرده، به عهده می گیره.
• حدود اختیارات وصی رو همون کسی که منصوبش کرده (مثلاً ولی قهری یا دادگاه) مشخص می کنه. یعنی وصی نمی تونه از اختیاراتی که بهش داده شده، فراتر بره.

ماده ۱۱۸۸ و ۱۱۸۹ قانون مدنی در مورد وصایت پدر و جد پدری صحبت می کنند و میگن که هر کدوم از پدر یا جد پدری که ولایت دارن، می تونن برای بعد از فوت خودشون، یه نفر رو به عنوان وصی برای نگهداری و اداره اموال بچه هاشون تعیین کنن. اما هیچ کدوم نمی تونن در زمان حیات دیگری (یعنی وقتی مثلاً پدر و جد پدری هر دو زنده و صلاحیت دارن)، وصی تعیین کنن چون ولایت با ولی قهری زنده است. در واقع وصی برای زمانیه که ولی قهری وجود نداره و این خودش یه مکانیزم حمایتی دیگه است.

در چه مواردی ولی قهری عزل یا از تصرف منع می شود؟ (شرایط سلب ولایت)

درسته که ولایت قهری به صورت طبیعی به پدر و جد پدری تعلق می گیره، اما این ولایت همیشگی و مطلق نیست. قانون برای حمایت حداکثری از محجور، شرایطی رو در نظر گرفته که اگه ولی قهری این شرایط رو رعایت نکنه یا خودش دچار مشکلاتی بشه، از این سمت عزل میشه یا از تصرف در اموال محجور منع میشه. اینجا دادستان و دادگاه خانواده نقش مهمی ایفا می کنن و وارد عمل میشن تا از حقوق محجور دفاع کنن. بیایید به این موارد نگاهی بیندازیم:

۱. محجور شدن خود ولی قهری؛ وقتی چاه خودش آب نداشته باشه!

فکر کن یه ولی قهری که قراره امور محجور رو اداره کنه، خودش دچار جنون یا سفاهت بشه. خب، اگه خودش نتونه از پس کارهای خودش بربیاد و اهلیت قانونی نداشته باشه، چطور می تونه برای دیگری تصمیم بگیره و اموالش رو اداره کنه؟ توی این شرایط، صلاحیتش برای ولایت بر فرزند هم از بین میره و عزل میشه. منطقاً کسی که نمی تونه از خودش مراقبت کنه، چطور می تونه ولی باشه؟ (ماده ۱۱۸۵ قانون مدنی)

۲. خیانت در امانت و سوء استفاده از موقعیت؛ دیگه اعتماد نیست

ولی قهری باید اموال محجور رو مثل امانت حفظ و اداره کنه و به فکر منافع اون باشه. اگه دادستان (که یک ناظر عمومی بر امور محجورین هست) متوجه بشه که ولی قهری داره در اموال محجور کوتاهی می کنه یا خدای نکرده از اختیاراتش سوءاستفاده می کنه و به اموال محجور آسیب می زنه (مثلاً اموال رو به قیمت خیلی کمتری می فروشه تا خودش سود کنه، یا بدون دلیل منطقی اموال محجور رو تلف می کنه)، می تونه از دادگاه درخواست رسیدگی کنه. اگه خیانت ولی قهری ثابت بشه، دادگاه اون رو عزل می کنه و یک قیم برای محجور تعیین می کنه تا جایگزین ولی خائن بشه. (ماده ۱۱۸۶ قانون مدنی)

۳. عدم رعایت غبطه و مصلحت مولی علیه؛ همیشه صلاح بچه

مهم ترین اصل در ولایت قهری، رعایت غبطه و مصلحت محجوره. یعنی هر کاری که ولی قهری انجام میده، باید به نفع محجور باشه و به رشد و پیشرفت اون کمک کنه. اگه ولی قهری کارهایی بکنه که به ضرر محجور تموم بشه، مثلاً یه معامله ای انجام بده که محجور ضرر کنه، یا از حق و حقوق اون کوتاه بیاد، اون وقت به درخواست یکی از نزدیکان محجور یا حتی به درخواست رئیس حوزه قضائی (که در گذشته به او مدعی العموم می گفتند)، دادگاه می تونه ولی رو عزل کنه و یک قیم جدید برای اداره اموالش تعیین کنه. این یعنی مصلحت محجور خط قرمز قانونی است. (ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی)

۴. کهولت سن، بیماری یا عدم توانایی رسیدگی؛ وقتی توان جسمی نباشه

گاهی اوقات ولی قهری به خاطر سن بالا، بیماری های مزمن، یا مشکلات جسمی و روحی دیگه، دیگه توانایی لازم برای اداره امور محجور رو نداره. توی این مواقع، اگه خودش هم کسی رو برای کمک تعیین نکنه، دادگاه می تونه یک نفر رو به عنوان «امین منضم» به ولی قهری اضافه کنه. این امین مثل یک کمک کار عمل می کنه تا ولی قهری بتونه بهتر به وظایفش عمل کنه و بار مسئولیت ها کمتر بشه. اگه وضعیت خیلی حاد باشه و ولی قهری کلاً توانایی رو از دست بده و امین منضم هم کفایت نکند، ممکنه عزل کامل هم اتفاق بیفته. (ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی)

۵. غیبت یا حبس ولی قهری؛ وقتی دسترسی نباشه

اگه ولی قهری برای مدت طولانی غایب باشه (مثلاً به سفر طولانی رفته و خبری ازش نیست)، یا زندان بره، یا به هر دلیل دیگه (مثل کما یا بیهوشی) نتونه به امور محجور رسیدگی کنه و کسی رو هم به جای خودش تعیین نکرده باشه، دادگاه به پیشنهاد دادستان یک «امین موقت» برای اداره اموال و امور محجور تعیین می کنه تا کارهای محجور روی زمین نمونه و زندگی او دچار اختلال نشه. این امین موقت تا زمانی که ولی قهری برگرده یا وضعیتش مشخص بشه، سرپرستی رو به عهده داره. (ماده ۱۱۸۷ قانون مدنی)

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای عزل ولی قهری

اگه کسی بخواد ولی قهری رو عزل کنه و فکر می کنه ولی قهری داره به وظایفش عمل نمی کنه یا به محجور ضرر می زنه، باید درخواستش رو به دادگاه خانواده بده. دادگاهی که محجور تو اونجا زندگی می کنه، مرجع صالح برای رسیدگی به این دعواست. این موضوع توی ماده ۴۸ قانون امور حسبی و رای وحدت رویه دیوان عالی کشور هم تاکید شده تا رویه قضایی در این زمینه مشخص باشه و مردم بدونن به کجا باید مراجعه کنن.

ولایت قهری چه زمانی به پایان می رسد؟ (پایان قهری بودن ولایت)

ولایت قهری همیشگی نیست و بالاخره یه روزی به پایان می رسه. زمانی که محجور دیگه نیازی به این نوع سرپرستی نداشته باشه، ولایت قهری هم تموم میشه. این هم یکی از جنبه های حمایتی قانون هست که به افراد اجازه میده به محض رسیدن به توانایی های لازم، مستقل عمل کنن. بیایید ببینیم این شرایط چی هستن:

۱. بلوغ و رشد مولی علیه؛ وقتی بچه بزرگ میشه و عاقل میشه

اصلی ترین و رایج ترین حالت پایان ولایت قهری، زمانیه که مولی علیه (همون فرزند) به سن بلوغ و رشد می رسه. همونطور که گفتیم، سن بلوغ برای دخترها ۹ سال و برای پسرها ۱۵ سال قمریه. اما بلوغ تنها کافی نیست؛ باید «رشد» هم ثابت بشه. رشد یعنی فرد توانایی اداره امور مالی خودش رو داشته باشه و بتونه تصمیمات عاقلانه بگیره. معمولاً بعد از ۱۸ سالگی شمسی برای امور مالی، فرض بر رشد افراد هست، مگر اینکه خلافش ثابت بشه. وقتی این دو تا شرط (بلوغ و رشد) با هم جمع بشن، مولی علیه دیگه از تحت ولایت قهری خارج میشه و می تونه خودش کارهای حقوقی و مالیش رو اداره کنه و برای خودش تصمیم بگیره. (ماده ۱۱۹۳ قانون مدنی). این لحظه ایه که فرد مستقل میشه.

۲. فوت ولی قهری یا مولی علیه؛ هر دو دنیا باشن!

اگه خدای نکرده ولی قهری (پدر یا جد پدری) فوت کنه، ولایت قهریش هم تموم میشه. چون دیگه اون ولی ای وجود نداره که سرپرستی رو به عهده داشته باشه. اگه ولی قهری دیگه وجود نداشته باشه و جد پدری هم نباشه، اون موقع برای محجور «قیم» تعیین میشه تا از اون سرپرستی کنه. همینطور اگه خود مولی علیه فوت کنه، دیگه نیازی به سرپرستی نیست و ولایت قهری هم به پایان می رسه. در واقع، ولایت تنها زمانی وجود داره که هم ولی و هم مولی علیه زنده باشند.

۳. سلب ولایت (عزل ولی قهری)؛ وقتی صلاحیت از بین بره

همونطور که بالاتر مفصل توضیح دادیم، اگه ولی قهری به دلایلی مثل خیانت، سوءاستفاده، عدم رعایت مصلحت محجور، محجور شدن خودش یا ناتوانی در رسیدگی، از سمت ولایتش عزل بشه، ولایت قهری به پایان می رسه. توی این حالت هم برای محجور، قیم تعیین میشه تا امورش رو اداره کنه. این مکانیسم برای تضمین اینه که محجور هرگز بدون سرپرست و حامی قانونی نمونه و همیشه کسی مسئول امور او باشه.

۴. تغییر وضعیت؛ برگشت به قیمومت

یه نکته جالب دیگه اینه که اگه مولی علیه بعد از رسیدن به سن بلوغ و رشد، دوباره دچار سفاهت یا جنون بشه، ولایت قهری که قبلاً تموم شده بود، دیگه برنمی گرده. توی این حالت، دادگاه باید برای اون شخص یک «قیم» تعیین کنه. یعنی قانون برای این وضعیت جدید، یک نهاد حمایتی جدید رو در نظر گرفته و دیگه پدر یا جد پدری به صورت قهری ولایت ندارن. این نشون میده که هر وضعیت حقوقی، راهکار خاص خودش رو داره.

نتیجه گیری: ولی قهری؛ چتر حمایتی قانون برای افراد آسیب پذیر

خب، تا اینجا خیلی خودمونی با هم دیدیم که ولی قهری یعنی چی و چه ابعاد مختلفی داره. فهمیدیم که این مفهوم، یک سازوکار حقوقی مهم برای حمایت از کسانی مثل بچه های کوچیک یا افرادیه که توانایی اداره امور خودشون رو ندارن. قانون گذار با تعیین پدر و جد پدری به عنوان ولی قهری، سعی کرده یک چتر حمایتی طبیعی و قوی رو برای این افراد ایجاد کنه و نگذاره که اون ها در جامعه بی سرپرست بمونن یا مورد سوءاستفاده قرار بگیرن.

ولایت قهری از جنبه های مختلفی مثل اداره اموال، مراقبت و نمایندگی قانونی، یک نقش کلیدی رو بازی می کنه. این ولایت به ولی قهری اختیاراتی میده که بتونه به بهترین شکل از محجور محافظت کنه. البته که این ولایت مطلق نیست و تحت نظارت قانون و دادستانه تا مبادا مصلحت محجور نادیده گرفته بشه و حقی از او ضایع بشه. اگه ولی قهری از وظایفش سر باز بزنه یا به ضرر محجور عمل کنه، ممکنه از سمتش عزل بشه و فرد دیگری جایگزین او بشه.

یادمون باشه که دونستن این مفاهیم حقوقی، نه تنها برای حقوقدان ها، بلکه برای همه ما لازمه. مخصوصاً توی خانواده ها که ممکنه با همچین شرایطی روبه رو بشن. آگاهی از حقوق و وظایف ولی قهری، به ما کمک می کنه تا تصمیمات بهتری بگیریم و از حقوق خودمون و عزیزانمون بهتر محافظت کنیم. این دانش به ما قدرت میده که در مواقع نیاز، درست و منطقی عمل کنیم. اگه تو موقعیت های پیچیده تر قرار گرفتید یا سوالات خاصی داشتید که تو این مقاله بهش نپرداختیم، حتماً از یک وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید تا بهترین و دقیق ترین راهنمایی رو بهتون بدن و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری بشه.